Marka Lisans Sözleşmesi
6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’nun (“SMK”) 148. maddesi uyarınca sınai mülkiyet haklarının devir, haciz, rehin gibi çeşitli hukuki işlemlere konu olabileceği düzenlenir. İzin verilen hukuki işlemlerden biri de sınai mülkiyet haklarının ve bu kapsamda marka hakkının lisans konusu olabilmesidir. Şöyle ki SMK’nın 24. maddesi uyarınca “marka hakkı, tescil edildiği mal ve hizmetlerin bir kısmı ya da tamamı için lisans sözleşmesine konu olabilir” denilerek markanın lisans konusu olabileceği açıkça düzenlenmiştir. Bu kapsamda garanti markaları dışında diğer marka türlerinin ‘kullanım hakkı’ bir üçüncü kişiye devredilebilir
Lisansı markaların miras ve devir yoluyla intikalinden ayıran özellik, miras ve devir halinde hakkın özü bir üçüncü kişiye devredilirken lisans verilmesi ile lisans alanın yalnızca markayı kullanma hakkına sahip olmasıdır[1].
Marka lisans sözleşmesinin konusunu tescilli veya tescilsiz bir marka oluşturabilir. Ancak tescilsiz bir markaya ilişkin lisans sözleşmesi sicile tescil edilemeyeceğinden, tescilin lisans sözleşmesine sağladığı korumadan da faydalanamaz. Buna ek olarak SMK’nın 148. maddesinin son fıkrası uyarınca marka başvurularının da lisans sözleşmesine konu olabileceği açıkça hükme bağlanır.
Lisans Sözleşmesinin Tarafları
Lisans sözleşmesinin tarafları lisans veren ve lisans alan olarak adlandırılır. Uygulamada genellikle lisans veren marka sahibi olmakla birlikte sözleşmede alt lisans verilmesine izin verilmiş olması halinde lisans alanın, lisans veren sıfatına haiz olduğu haller de karşımıza çıkar. Lisans verenin lisans sözleşmesi kapsamında en temel yükümlülüğü, marka üzerindeki hakkın lisans alan tarafından kullanılmasını sağlamak ve lisans alan tarafından üretilen malın veya sunulan hizmetin kalitesini garanti edecek önlemleri almaktır.
Lisans alan ise bir veya birden fazla gerçek (kişisel lisans) ya da tüzel kişi (işletme lisansı) olabilir. Lisans alanın marka lisans sözleşmesi kapsamında en temel yükümlülüğü bir bedel kararlaştırıldı ise bu bedeli lisans verene ödemektir. Lisans alan SMK’nın 29-ç maddesi uyarınca lisans yoluyla verilmiş hakkını izinsiz olarak genişletemez veya bu hakları üçüncü kişilere devredemez. Aksi halde lisans alanın bu kullanımı marka hakkına tecavüz sayılır.
Lisans Sözleşmesinin Sınıf, Yetki ve Yer Bakımından Sınırlandırılması
Bilindiği üzere markalar Nice sınıflandırması çerçevesinde belli mal ve hizmet sınıfları üzerinde tescil edilir. Lisans veren lisansı markanın tescilli olduğu tüm mal ve hizmetler üzerinde tanıyabileceği gibi lisans hakkının üzerinde sınıfsal şekilde sınırlandırma yapılması ve lisansın yalnızca belli mal ve hizmetler için verilmesi mümkündür. Örneğin, lisans hakkı kapsamına yalnızca mallara ilişkin sınıflar alınırken hizmetlere ilişkin sınıfların alınmaması söz konusu olabilecektir.
Kısmi lisans sözleşmelerinde dikkat edilmesi gereken husus, markanın lisans alan tarafından sözleşmede kararlaştırılan mal ve hizmetler dışındaki mal ve hizmetler üzerinde kullanılması halinde tanınmış olan lisans hakkı izinsiz genişletilmiş olacağıdır.
Buna ek olarak kullanım hakkına kapsamında lisans sözleşmesi ile üretim, satış, dağıtım yapılması gibi yetkiler de devredilir. Bu doğrultuda marka hakkı sahibinin lisans sözleşmesinde yetkileri sınırlandırması ve yalnızca bazı yetkiler için lisans vermesi de bir başka olasılıktır.
Aynı zamanda uygulamada lisansın genellikle tüm Türkiye’yi kapsayacak şekilde verildiği görülür. Ancak sözleşmede kararlaştırılması halinde lisans yalnızca belli coğrafi bölgeler için de verilebilir. Bu halde lisans alan ancak sözleşmede belirlenen bölgelerde markayı kullanma hakkına sahip olur.
Lisans Sözleşmesinin Süresi
Lisans sözleşmesinin süresinin sözleşme serbestisi uyarınca taraflarca serbestçe belirlenebileceği kabul edilir. Doktrinde, lisans sözleşmesi süresiz olarak yapıldı ise üst sınırın markanın tescil başvuru tarihinden itibaren hesaplanacak olan 10 yıllık koruma süresi olduğu görüşü[2] bulunmakla birlikte; marka korumasının yenilebileceğinden bahisle lisans süresinin marka koruma süresiyle sınırlı olmadığı görüşü de savunulur[3].
Bedel Verilmesi
Marka lisans sözleşmeleri uygulamada karşımıza her iki tarafa borç yükleyen sözleşmeler olarak çıkar. Şöyle ki marka lisans sözleşmesi ile lisans veren marka kullanma hakkını lisans alana vermeyi borçlanırken, lisans alan da genel olarak buna karşılık bir bedel ödeme borcu altına girer. Ancak lisans alanın bir bedel ödeme taahhüdünde bulunmadığı marka lisans sözleşmeleri de bulunur. Bu tür marka lisans sözleşmeleri serbest lisans olarak da adlandırılır.
Lisans Sözleşmesinin Şekli ve Tescili
SMK’nın 148/4. maddesinde “Hukuki işlemler, yazılı şekle tabidir.” denilerek lisans sözleşmesinin yazılı şekilde yapılacağı ve bunun bir geçerlilik şartı olduğu düzenlenir. Bu kapsamda lisans sözleşmelerinin noterde yapılması ispat açısından kolaylık sağlamakla birlikte bir zorunluluk teşkil etmez. Lisans sözleşmelerinin yalnızca yazılı olması sözleşmenin geçerliliği açısından yeterlidir.
Buna ek olarak SMK’nın 148/5. maddesinde “Hukuki işlemler taraflardan birinin talebi, ücretin ödenmesi ve yönetmelikle belirlenen diğer şartların yerine getirilmesi hâlinde sicile kaydedilir ve Bültende yayımlanır.” hükmü yer alır. Bu doğrultuda lisans sözleşmelerinin sicile kaydedilebileceği düzenlenir. Ancak lisans sözleşmelerinin sicile kaydedilmesi kurucu nitelik taşımayıp yalnızca açıklayıcı niteliktedir[4]. Bir başka deyişle, lisans sözleşmelerinin sicile kaydedilmemesi halinde sözleşme geçerli olmaya devam ederken sicile kaydedilmeyen hukuki işlemlerden doğan haklar iyiniyetli üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez.
İnhisari (Münhasır) ve İnhisari Olmayan (Basit) Lisans
Lisans, inhisarı ve inhisari olmayan lisans şeklinde verilebilir. Lisansın inhisari olup olmadığı, lisans alana tanınan hakların kapsamının belirlenmesi ve lisans alan dışındaki kişilerin markayı kullanıp kullanamaması bakımından önem taşır.
Şöyle ki, inhisari lisans yalnızca lisans alanın markayı kullanabildiği, lisans verenin aynı markaya ilişkin bir üçüncü kişiye lisans hakkı veremediği lisans türüdür. Bu tür kapsamında lisans verenin sözleşmede hakkını açıkça saklı tutmadı ise kendisi de söz konuyu markayı kullanamaz.
İnhisari olmayan lisans ise lisans verenin hem markayı kendi kullanma hakkının hem de üçüncü kişilere lisans verme hakkının saklı olduğu lisans türüdür. Mevzuatta taraflar arasında açıkça kararlaştırılmamış olması halinde verilen lisansın inhisari olmadığı kabul edilir.
Alt Lisans Verilmesi
SMK’nın 24/3. maddesi “Sözleşmede aksi kararlaştırılmamışsa lisans sahipleri, lisanstan doğan haklarını üçüncü kişilere devredemez veya alt lisans veremez.” diyerek alt lisans verilmesini taraflarca sözleşmede kararlaştırılması koşuluna bağlamıştır.
Asıl lisans sözleşmesinin süresi, sınıf, yetki ve coğrafi bölge bakımından sınırları alt lisans sözleşmesinin de üst sınırlarını oluşturur. Bir başka deyişle, asıl lisans sözleşmesinin sınırlarını aşarak örneğin daha uzun bir süre için ya da daha başka bir coğrafi bölge için alt lisans verilmesi lisansın sınırlarının izinsiz genişletilmesi kabul edilecektir. Bu halde ise lisans veren tescilli markadan doğan haklarının lisans alana karşı ileri sürme hakkına sahiptir.
Son olarak herhangi bir nedene dayanarak asıl lisans sözleşmesinin geçersiz olması ya da sona ermesi halinde öğretide alt lisans sözleşmesinin de kendiliğinden sona ereceği kabul edilir[5].
Lisansın Üçüncü Kişilere Karşı Korunması
Lisansın inhisari olup olmadığı özellikle dava açma hakkı bakımından önem taşır. Şöyle ki SMK uyarınca inhisari lisans sahibi, marka hakkına bir tecavüz olması durumunda lisans verenin SMK uyarınca açabileceği davaları kendi adına açma hakkına sahiptir. Öte yandan inhisari lisans sahibinin dava açması ona kanunen tanınmış bir hak olup görev olmadığından, dava açmaması onu marka sahibine karşı sorumlu hale getirmez[6].
SMK’nın 158/2. maddesi uyarınca inhisari olmayan lisans alan ise marka hakkına tecavüz halinde öncelikle yapacağı bir bildirim ile dava açılmasını lisans verenden istemekle yükümlüdür. Lisans alanın talebine rağmen lisans veren bu talebi kabul etmez veya üç ay içerisinde dava açmaz ise, lisans alan kendi adına dava açabilecektir. Ancak ciddi bir zarar tehlikesinin varlığı halinde lisans alan üç aylık süre geçmeden de mahkemeden ihtiyati tedbir talebinde bulunabilecektir.
İnhisari veya inhisari olmayan lisans sahiplerinin ise Türk Patent ve Marka Kurumu (“TÜRKPATENT”) nezdinde aynı veya benzer marka başvurusu olması halinde itiraz hakkı bulunmaz. Söz konusu hak yalnızca lisans verene aittir[7].
Lisans Sözleşmesinin Sona Ermesi
Lisans sözleşmeleri sözleşmede bir süre belirlendi ise kural olarak bu sürenin dolması ile sona erecektir. Ek olarak marka hakkının, koruma süresinin dolması ve yenilenmemesi, marka başvurusunun geri çekilmesi veya marka sahibinin marka hakkından vazgeçmesi gibi nedenlerle sona ermesi durumunda da sözleşmenin dayandığı marka hakkı ortadan kalmış olacağı için lisans sözleşmesi marka hakkıyla birlikte sona erecektir. Bu nedenle SMK’nın 28. maddesi uyarınca sicile kaydedilmiş lisans sahiplerinin izni olmadıkça marka sahibi marka hakkından vazgeçemeyeceği ve marka başvurusunu geri çekemeyeceği düzenlenir. Buna ek olarak lisans sözleşmesinin sözleşme hükümleri saklı kalmak kaydı ile Borçlar Kanununun genel hükümlerine göre haklı nedenle feshi de mümkündür.
Sonuç
Uygulamada sıklıkla karşılaşılan marka lisans sözleşmesi bir üçüncü kişinin marka sahibinin izni ile markayı kullanmasına olanak sağladığı için önem taşır. Marka lisans sözleşmeleri inhisari veya inhisari olmayan şekilde yapılabileceği gibi uygulanacağı coğrafi bölgenin, hakkın tanındığı marka sınıflarının ve tanınan yetkilerin sınırlandırılması da mümkündür. Herhangi bir bedelin talep edilmediği marka lisans sözleşmeleri ile de uygulamada karşılaşılmaktadır. Marka lisans sözleşmelerinin geçerliliğine ilişkin olarak yazılı şekil şartının sağlandığına emin olması gerekir.
[1] Ceylan, Çiğdem: ‘Marka Lisans Sözleşmesi’, Ankara Barosu 26 Nisan Fikri Mülkiyet Günü Özel Sayısı, Ocak 2017, Cilt 19, S. 1, s. 65.
[2] Çağlar, Hayrettin: Marka Hukuku Temel Esaslar, Ankara 2013, s. 102.
[3] Arkan, Sabih: Marka Hukuku, Ankara 1998, s.197.
[4] Tekinalp, Ünal: Fikri Mülkiyet Hukuku, İstanbul, 2005, s. 436.
[5] Özel, Çağlar: Marka Lisansı Sözleşmesi, Ankara, 2015, s. 53-54.
[6] Ceylan, s. 83.
[7] Özel, s.53-54.
Bu makalenin tüm hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın bu makale kullanılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz, yayımlanamaz, dağıtılamaz veya başka bir suretle yayılamaz. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın oluşturulan içerikler takip edilmekte olup, hak ihlalinin tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.
Diğer İçerikler
Eser sahibi ile yaratıcı faaliyetinin bir ürünü olan eseri arasındaki ilişki manevi haklar ile korunur. 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda (“FSEK”) düzenlenen eser sahibinin eser üzerindeki manevi hakları, eserin topluma arz yetkisi, eser sahibinin adının belirtilmesi yetkisi...
Yargıtay tüm kararlarda inceleme yaparken markanın benzerliği ile ilgili kriterleri somut olaylar özelinde değerlendirmiş ve kriterlerin ne şekilde tatbik edileceğini gösterirken, karıştırılma ihtimali kavramının da sınırının belirlenmesine yardımcı olmuştur. Bu makalede; Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin 2022 yılında...
Liberal ekonomik ve hukuk sisteminin temelinde yer alan kavram ve değerlerden birisi olan mülkiyet hakkı, kişinin eşya ile arasındaki sahiplik ilişkisini düzenler. Mülkiyetin konusu olan eşyanın kapsamı, medeniyetin ve teknolojinin gelişimi ile birlikte...
