Karbon Piyasalarının İşletilmesine İlişkin Yönetmelik Taslağı
Giriş
Türkiye’nin uzun vadede net sıfır karbon emisyonuna ulaşma hedefi ve Cumhurbaşkanlığı yıllık programında bahsi geçen, AB düzenlemeleri ile uyumlu bir ulusal karbon fiyatlandırma mekanizmasının kurulması ve emisyon ticaret sisteminin hayata geçirilmesi hedefi doğrultusunda, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (“EPDK”) 13.11.2023 tarihinde Karbon Piyasalarının İşletilmesine İlişkin Yönetmelik taslağını (“Taslak Yönetmelik”) görüşe açmıştır.
Taslak Yönetmelik, emisyon ticaret sisteminin (“ETS”) kurulması ve işletilmesine ilişkin hükümler içermektedir. Bu hukuk postası yazısında Taslak Yönetmeliğin temel hükümleri ve barındırdığı temel kavramlar ele alınacaktır.
Genel Değerlendirmeler
Taslak Yönetmelik, Türkiye’de birincil ve ikincil karbon piyasalarının kurulmasını öngörmektedir. Avrupa’da kurulan ETS’ye benzer şekilde, Taslak Yönetmelik ile oluşturulan temel yapı (1) toplam karbon tahsisatının belirlenmesi (2) tahsisatın piyasa katılımcılarına dağıtılması ve (3) karbon tahsisatlarının piyasa katılımcıları arasında alınıp satılabileceği bir yapının oluşturulmasına dayanmaktadır. Bu bağlamda, birincil karbon piyasası, karbon tahsisatlarının ihaleler yoluyla piyasa katılımcılarına dağıtıldığı piyasadır. İkincil karbon piyasası ise, tahsisatların sürekli ticaret esasına göre alınıp satıldığı spot piyasa ve fiziksel teslimatlı vadeli karbon piyasasını ifade eder. Taslak Yönetmelik uyarınca birincil ve ikincil karbon piyasaları Enerji Piyasaları İşletme Anonim Şirketi (“EPİAŞ”) tarafından işletilecektir.
Taslak Yönetmelik kapsam bakımından ele alındığında, taslağın “işletmeci” tanımı yaptığı görülmektedir. Taslak Yönetmelik m. 3/1-g hükmüne göre “işletmeci” 17.05.2014 tarihli ve 29003 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Sera Gazı Emisyonlarının Takibi Hakkında Yönetmeliğin (“Sera Gazı Emisyonu Yönetmeliği”) Ek-1’inde belirtilen faaliyeti gerçekleştiren veya tesisleri işleten kişileri ifade etmektedir. Bununla birlikte, Taslak Yönetmeliğin “işletmeci” kelimesini baş harfi büyük olacak bir şekilde başka bir yerde kullanmadığı, bununla birlikte “ETS kapsamındaki işletmeciler” gibi başka ifadelere yer verdiği görülmektedir. Hükümler bir bütün olarak ele alındığında, Sera Gazı Emisyonları Yönetmeliği Ek – 1’de listelenenlerin Taslak Yönetmelik uyarınca ETS’ye katılacağı sonucuna varmak mümkündür.
Taslak Yönetmelik ile oluşturulan ETS’nin genel ilkeleri 4’üncü maddede belirtilmektedir. Madde 4/1, birincil ve ikincil karbon piyasalarının, piyasa işletmecisi olarak belirlenen EPİAŞ tarafından işletileceğini teyit etmektedir. EPİAŞ, Türkiye’de ETS’nin kurulması ve işletilmesinde merkezi bir rol üstlenmektedir. EPİAŞ’ın bu kapsamdaki genel sorumlulukları, Taslak Yönetmelik madde 6 hükmünde sıralanır.
Taslak Yönetmeliğin genel prensipleri arasında dikkat çeken bir hüküm, Madde 4/6’da piyasa ve/veya sistemin işleyişine halel getirebilecek eylemlerden kaçınmaya yönelik olarak getirilen genel yükümlülüktür. Bu kapsamda, piyasa ve/veya sistem katılımcılarının, fiyatları manipüle edebilecek veya piyasa ve/veya sistemin düzgün işleyişini bozabilecek faaliyetlerde bulunmaları yasaklanmıştır.
Birincil Karbon Piyasası
Birincil karbon piyasasına katılmak için, işletmecilerin EPİAŞ tarafından kurulacak olan işlem kayıt sisteminde bir kayıt oluşturmaları ve ayrıca birincil karbon piyasası için piyasa katılım anlaşması imzalamaları gerekmektedir.
Taslak Yönetmelik m. 11 uyarınca, birincil karbon piyasasında tahsisatlar yıllık olarak belirlenecek ve ihaleler yoluyla satışa sunulacaktır. Aynı hükme göre, bir yıl içinde ihaleye çıkarılacak toplam tahsisat miktarının ihaleye katılanlar arasında eşit olarak dağıtılması esastır. Bununla birlikte, yıllık tahsisat miktarlarının başlangıçta nasıl belirleneceği konusu Taslak Yönetmelik’te düzenlenmemiştir.
EPİAŞ, bir sonraki takvim yılına ait ihale programını hazırlayarak Ekim ayı sonuna kadar EPDK’ya sunmakla yükümlüdür. EPDK onayını takiben, ihale programı en geç Kasım ayının son iş gününe kadar ilan edilir. İhale programında planlanan ihalelerin tarihleri, oturumların başlangıç ve bitiş saatleri, satışa sunulacak tahsisat miktarı gibi detayların yer alması gerekir.
Piyasa katılımcıları ihalelerde sadece alım emri verebilir. Madde 16 uyarınca teklifler en yüksekten en düşüğe doğru sıralanır. Aynı fiyatlı teklifler için, önce girilen teklifler daha sonra girilen tekliflerden daha üst sırada yer alır. Bundan sonra satışa sunulan tahsisat miktarı, satın alma teklifleri ile eşleştirilir. Satışa sunulan tahsisat miktarıyla tamamen veya kısmen eşleşen son teklifin fiyatı karbon referans fiyatı (“KRF”) olarak belirlenir. Eşleşen her sipariş için ödeme yükümlülükleri sunulan fiyat teklifine bakılmaksızın, Madde 16/2 uyarınca, KRF’ye göre hesaplanır.
İkincil Karbon Piyasası
İkincil karbon piyasası, spot piyasa ve ikili anlaşmalardan oluşmaktadır. Spot piyasada, katılımcıların işlem kayıt sistemi hesaplarındaki karbon tahsisatlarına ilişkin alım veya satım işlemleri gerçekleştirmelerine izin verilmektedir. Dolayısıyla, spot piyasalarda piyasa katılımcıları alım veya satım teklifi sunabilirler. Piyasa katılımcılarının alım ve satım teklifleri sistem üzerinden eşleştirilir. Alım ve satım tekliflerinin nasıl eşleştirileceğine ilişkin kurallar Taslak Yönetmeliğin 22, 23 ve 24’üncü maddelerinde ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir.
Katılımcılar ikili anlaşma da yapabilir. Taslak Yönetmeliğe göre, tahsisat ikili anlaşmaları, sistem katılımcıları arasında tahsisatların alınıp satıldığı ticari anlaşmalar olarak tanımlanmaktadır. İkili anlaşmaların EPİAŞ’a bildirilmesi gerekmektedir. Taslak Yönetmeliğin 25’inci maddesine göre, bu bildirim satıcı ve alıcı tarafından birlikte yapılmalıdır. Taraflardan sadece birisi tarafından yapılan bildirim Taslak Yönetmelik nezdinde geçerli olmayacaktır.
Piyasaların İşleyişi
Taslak Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden sonra EPİAŞ, Taslak Yönetmelik kapsamında faaliyet gösterecek merkezi uzlaştırma kuruluşunu belirleyecektir. EPİAŞ ayrınca piyasa katılımcılarının sunmakla yükümlü oldukları teminat tutarlarının hesaplanmasından ve bunun piyasa katılımcılarına zamanında bildirilmesinden sorumludur. Piyasa katılımcılarının mevcut teminat miktarları ile sağlamakla yükümlü oldukları teminat miktarlarını düzenli olarak karşılaştırmak ve gerektiğinde piyasa katılımcılarından ek teminat sunmalarını talep etmek EPİAŞ’ın sorumlulukları arasındadır.
Madde 27’ye göre piyasa katılımcıları EPİAŞ tarafından belirlenecek merkezi uzlaştırma kuruluşu ve aracı bankalar nezdinde hesap açacaktır. Sonrasında ise, piyasa katılımcılarının karbon piyasalarındaki faaliyetlerinden kaynaklanan teminat ve ödeme yükümlülüklerine uygun hareket etme yükümlülüğü söz konusu olacaktır. Madde 29 piyasa katılımcıları tarafından sunulması gereken teminat miktarının hesaplanmasında uygulanacak yöntemleri düzenlemektedir.
Taslak Yönetmelik, ticari işlem onayları, faturalama ve ödemeye ilişkin ayrıntılı hükümlerin yanı sıra, katılımcıların uzlaştırma bildirimlerine ve/veya faturalara itiraz edebilecekleri sınırlı halleri de düzenlemektedir. Madde 42’de yer alan, Taslak Yönetmelik kapsamındaki sorumluluklara ilişkin herhangi bir temlik veya rehinin EPİAŞ’a karşı geçerli olmayacağına ilişkin hüküm dikkate değerdir. Benzer şekilde, aynı hüküm uyarınca Taslak Yönetmelik kapsamındaki haklar sadece EPİAŞ’ın onayı ile devredilebilir veya rehin verilebilir.
Sonuç
Yukarıda belirtildiği üzere, Taslak Yönetmelik, birincil karbon piyasası aracılığıyla dağıtılacak ve ikincil karbon piyasasında katılımcılar arasında ticareti yapılacak karbon tahsisatlarına ilişkin detaylı düzenlemeler içermektedir. Yürürlüğe girdiğinde, Taslak Yönetmeliğin Türkiye’nin karbon emisyonlarına ilişkin nihai hedef olan net sıfıra düzeltmesi açısından önemli bir rol oynayacağı değerlendirilir.
Bu makalenin tüm hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın bu makale kullanılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz, yayımlanamaz, dağıtılamaz veya başka bir suretle yayılamaz. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın oluşturulan içerikler takip edilmekte olup, hak ihlalinin tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.
Diğer İçerikler
Son yıllarda, finansal tabloların uzun vadeli şirket performansının değerlendirilmesi açısından yetersiz kaldığı ve yatırımcıların artık karar verirken finansal bilgilerin yanı sıra finansal olmayan bilgilere de ihtiyaç duyduğu görülmektedir. Artan finansal, sosyal ve çevresel sorunlar nedeniyle toplumlar da sürdürülebilirlik...
Günümüzde ticaret şirketleri amaç yönünden bir gelişim ve değişim içerisindedir. Şirketlerin asıl amacının kâr etmek olduğu kuşkusuzdur. Ancak şirketler bu amaca ulaşırken hem çevre hem de toplum üzerindeki etkilerini göz ardı etmemeli ve çevreye, gelecek kuşaklara ve topluma karşı sorumlu davranmalıdır...
Okumakta olduğunuz bu makale, Erdem & Erdem Exlibris ile çok daha sürdürülebilir bir platforma kavuşmuşken Avrupa Birliği’nin menkul kıymetler piyasaları düzenleyicisi olan Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi de (“ESMA”) sürdürülebilirliğe katkıda bulunan bir çalışma yayımladı. 2023-2028 stratejisi...
1987 yılında Birleşmiş Milletler Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu tarafından “Ortak Geleceğimiz” (Our Common Future) başlıklı bir rapor yayımlandı. Raporda küresel çevre problemlerinin sebeplerine dikkat çekilirken sürdürülebilirlik kavramı “bugünün ihtiyaçlarının, gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını...