Ödemeler Alanında Sunulan İş Modellerinin Ödeme Hizmeti Türleri İle İlişkilendirilmesine İlişkin TCMB Tarafından Yayınlanan Rehber
Giriş
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (“TCMB”) tarafından Eylül ayında Ödemeler Alanında Sunulan İş Modellerinin Ödeme Hizmeti Türleri ile İlişkilendirilmesine İlişkin Rehber (“Rehber”) yayımlandı.[1]
Söz konusu Rehber, 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymetler Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun (“6493 sayılı Kanun”) uyarınca TCMB’ndan faaliyet izni alınması gereken ödeme hizmetleri ve elektronik para ihracına ilişkin açıklamalara ve ödeme hizmetleri alanındaki iş modellerine yer verir.
Tarihçe, İlgili Mevzuat ve Amaç
7192 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile 6493 sayılı Kanun’da değişiklik yapılmıştı ve 1 Ocak 2020 tarihinden itibaren yürürlüğe girmek üzere Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun ödeme ve elektronik para kuruluşlarının düzenleme ve denetimine ilişkin yetkileri TCMB’na devredilmişti.
TCMB tarafından hazırlanan ve 1 Aralık 2021 tarihinde yürürlüğe giren Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı ile Ödeme Hizmeti Sağlayıcıları Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”) m. 15 uyarınca ödeme kuruluşları ve elektronik para kuruluşları Yönetmelik m. 4 kapsamında yer alan ödeme hizmetlerinden faaliyet izni aldıkları ödeme hizmetleri ile sınırlı olarak faaliyet gösterebilir ve sunabilecekleri tüm ödeme hizmetleri için lisans almak ile yükümlüdürler. Bu Rehber ile ödeme hizmetlerinin açıklanması ve uygulamada yer alan iş modelleri ile söz konusu faaliyet alanlarının ilişkilendirilmesi amaçlanır.
Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı Faaliyetlerine ilişkin Rehber ile Getirilen Açıklamalar ve İş Modelleri Eşleştirmeleri
6493 sayılı Kanun uyarınca ödeme hesabına para yatırılması ve ödeme hesabından para çekilmesine imkan veren hizmetler de dahil olmak üzere ödeme hesabının işletilmesi için gerekli tüm işlemler ödeme hizmeti olarak tanımlanmıştır ve söz konusu işlemler Rehber kapsamında ödeme kuruluşu tarafından ödeme hesabı açılması, ödeme hizmeti kullanıcısının kendi adına kayıtlı hesapları arasında fon yüklenmesi veya çekmesi, ödeme hesabına para yatırılması ve ödeme hesabından para çekilmesi hizmeti olarak nitelendirilir. Rehber’de “ödeme hesabı açma”, “para yatırma” ve “para çekme” iş modelleri bu başlık kapsamında değerlendirilir ve 6493 sayılı Kanun m. 12 (1) (a) kapsamında izine tabi olduğu belirtilir. Sektörde gelişen iş modellerine bakıldığında, ilk aşamada müşteriler adına anonim hesaplar açılmakta, akabinde onaysız olarak açılan hesapların ödeme kuruluşunun kimlik tespit yöntemleri ile onaylı hesaba çevrildiği belirtilir.
Ödeme hizmeti kullanıcısının ödeme hizmeti sağlayıcısı nezdinde bulunan ödeme hesabındaki fonun aktarımını içeren, bir defaya mahsus olanlar da dahil doğrudan borçlandırma işlemi, ödeme kartı ya da benzer bir araçla yapılan ödeme işlemi ile düzenli ödeme emri dahil para transferi 6493 sayılı Kanun kapsamında ödeme hizmeti olarak tanımlanır. Rehber’de bu faaliyet alanı, ödeme hizmetinin kullanıcısının ödeme hesabındaki fonunun herhangi bir ödeme hizmeti sağlayıcısı nezdindeki başka bir ödeme hizmeti kullanıcısının hesabına transferi olarak tanımlanır. “Kullanıcılar arası para transferi” ve “3. kişilerin banka hesabına para transferi” iş modelleri Kanun m. 12 (1) (a) ve (b) kapsamında izne tabi işlemler arasında değerlendirilir.
Ödeme aracının ihraç veya kabulü 6493 sayılı Kanun kapsamında faaliyet izni alınması gereken bir ödeme hizmetidir. Rehber kapsamında “ödeme aracı”, ödeme işleminin gerçekleşmesi amacıyla ödeme hizmeti sağlayıcısına talimat vermek için kullanılan kişiye özel araçlar (örneğin kart, cep telefonu, dijital cüzdan) olarak tanımlanır. Ödeme aracının ihracı, ödeme hizmeti kullanıcısı ile imzaladığı sözleşme kapsamında ödeme aracına ilişkin hukuki sorumluluğun üstlenilmesi suretiyle, ödeme hizmeti sağlayıcısı tarafından ödeme aracının ödeme işlemlerini başlatmak ve işlemek için ödeme hizmeti kullanıcısının kullanımına hazır hale getirilmesi süreci olarak tanımlanır. Ödeme aracının kabulü ise ödeme hizmeti sağlayıcısının ödeme hizmeti kullanıcısı ile imzaladığı sözleşme kapsamında bir ödeme aracının işyerinde kullanılabilmesine dair ödeme işlemlerinin kabul edilmesi ve işlenmesi suretiyle işyerine fon aktarımı gerçekleştirilmesine ilişkin hizmet sunulması süreci olarak tanımlanır. “sanal POS” ve “fiziki POS” iş modelleri, ödeme araçlarının iş yerinde kullanılmasına imkân sağlamaları sebebiyle 6493 sayılı Kanun m. 12 (1) (a), (b) ve (c) kapsamında izne tabi işlemler arasında sayılır. “Dijital cüzdan” hizmeti sunan kuruluşun, dijital cüzdan hizmetinin yanı sıra başka ödeme hizmetleri de sunması mümkün olduğu için ve dijital cüzdanın iş yerinde ödeme aracı olarak kullanılabilmesi için tutarların söz konusu kuruluş üzerinden aktarılması gerekeceği için 6493 sayılı Kanun m. 12 (a), (c) ve m. 18 (2) kapsamında yetkilendirilmiş olması gerekir.
Para havalesi, 6493 sayılı Kanun’u kapsamında bir ödeme hizmeti olarak tanımlanmakta olup, Rehber gönderen ve alıcı adına açılmış ödeme hesapları arasındaki fon aktarımlarını 6493 sayılı Kanun kapsamında bir “para havalesi” olarak nitelendirmez, 6493 sayılı Kanun kapsamında “para transferi” olarak nitelendirir. Para havalesinin gerçekleşmesi için alıcı ve gönderenden en az biri adına hesap açılmamış olması aranır.
Gönderen tarafından ödeme işleminin yapılmasına ilişkin onayın bir bilişim veya elektronik haberleşme aracılığı ile verildiği ve ödemenin, ödeme hizmeti kullanıcısı ile mal veya hizmet sağlayan arasında sadece aracı olarak faaliyet gösteren bir bilişim veya elektronik haberleşme işletmecisine yapılması ödeme hizmeti olarak 6493 sayılı Kanun’da sayılır. Rehber sektöre yönelik değerlendirmeleri kapsamında bu hizmeti “mobil ödeme” olarak, kullanıcıların satın aldıkları mal ve hizmetin ödemesinin, faturalı hatlarda kullanılan cep telefonu faturasına yansıtılması, ön ödemeli hatlarda ise yüklenen bakiyeden düşülmesi suretiyle gerçekleştirdiği iş modeli olarak tanımlar. Her ne kadar Yönetmelik uyarınca, ödenmesine aracılık edilen tutarın aracı olarak faaliyet gösteren bilişim veya elektronik haberleşme işletmecisinin düzenlediği faturaya yansıtılması ve faturanın son ödeme tarihinde tahsil edilmesinin kredilendirme sayılmayacağı belirtilmiş olsa da, uygulamada, üye iş yerlerinin üçüncü taraf bir şirket ile halefiyet sözleşmesi yaparak ödeme kuruluşunun hizmet tutarını tahsil etmeden alıcıya ödeme yapamaması riskini bertaraf ettikleri görüldüğü, bu hallerde mevzuat hükümleri çerçevesinde tedbirli bir yaklaşım izlemesi gerektiği Rehber kapsamında yer alır. Mobil ödemelerde gönderen tarafa ödeme hizmeti sağlayıcısı olarak hizmet veren kuruluşun 6493 sayılı Kanun m. 12 (1) (d) kapsamında izin alması ve iş modelinin gereklerine göre ilave olarak (a), (b) ve (c) bentleri kapsamında da izin alınması gerekir.
6493 sayılı Kanun hükümleri uyarınca fatura ödemelerine aracılık edilmesine yönelik hizmetler ödeme hizmetleri sayılır ve 6493 sayılı Kanun m. 12 (1) (e) kapsamında izin gerektiren faaliyetler arasında yer alır. Rehber, fatura ödemelerine aracılık hizmetinin kapsamını bir abonelik sözleşmesine dayanan ve süreklilik arz eden iş ilişkilerinden doğan ödemelere aracılık edilmesi olarak açıklar.
Ödeme hizmeti kullanıcısının isteği üzerine başka bir ödeme hizmeti sağlayıcısında bulunan ödeme hesabıyla ilgili sunulan ödeme emri başlatma hizmeti, 6493 sayılı Kanun m 12 (1) (f) kapsamında izne tabi işlemler arasında sayılır. Söz konusu ödeme hizmeti, lisanlı olan ödeme emri başlatma hizmeti sağlayıcısı ödeme hizmeti kullanıcılarının ödeme hesabı bulunduran ödeme hizmeti sağlayıcısı nezdindeki ödeme hesaplarına ulaşarak ödeme emri başlatma hizmetlerinden faydalanmasına aracılık olarak tanımlanır.
Ödeme hizmeti kullanıcısının onayının alınması koşuluyla, ödeme hizmeti kullanıcısının ödeme hizmeti sağlayıcıları nezdinde bulunan bir veya daha fazla ödeme hesabına ilişkin konsolide edilmiş bilgilerin çevrim içi platformlarda sunulması hizmeti, “hesap bilgisi sağlama” iş modeli olarak 6493 sayılı Kanun m. 12 (1) (f) kapsamında izne tabi işlemler arasında sayılır. Rehber, söz konusu ödeme hizmeti kapsamında, lisanslı olan hesap bilgisi hizmeti sağlayıcıları ödeme hizmeti kullanıcısının farklı hesap hizmeti sağlayıcıları nezdindeki hesaplarına ait bilgileri derleyerek çevrim içi platformlarda toplu şekilde sunulduğunu belirtir.
6493 sayılı Kanun, elektronik parayı ödeme hizmetlerinde kullanılan bir parasal değer olarak tanımlar. Rehber, söz konusu tanımdan yola çıkarak elektronik para ihracını bir ödeme hizmeti olmadığını, ödeme hizmetlerinde kullanılan parasal değer olduğunu açıklar. Bununla birlikte, “ön ödemeli kart ihracı” bu alanda bir iş modeli olarak belirtilir ve elektronik paranın doğası gereği ödeme aracı olduğu düşünüldüğünde, ödeme kuruluşunun elektronik para ihracı yetkisinin yanı sıra ödeme aracı ihracı yetkisine de sahip olması gerektiğinden 6493 sayılı Kanun m. 12 (1) (a) ve (c) kapsamında ve m. 18 kapsamında izne tabi işlemler arasında sayılır.
Sonuç
Rehber, ödeme hizmeti ve elektronik para sayılan faaliyet konularını netleştirmesi ve uygulamada yer alan iş modelleri için hangi hüküm uyarınca TCMB’den izin alması gerektiğine ilişkin netlik sağlamaktadır.
- TCMB “Ödemeler Alanında Sunulan İş Modellerinin Ödeme Hizmeti Türleri İle İlişkilendirilmesine İlişkin Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Tarafından Yayımlanan Rehber” https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB%20TR/Main%20Menu/Temel%20Faaliyetler/Odeme%20Hizmetleri (Erişim Tarihi 17/11/2022)
Bu makalenin tüm hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın bu makale kullanılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz, yayımlanamaz, dağıtılamaz veya başka bir suretle yayılamaz. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın oluşturulan içerikler takip edilmekte olup, hak ihlalinin tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.
Diğer İçerikler
Avrupa Komisyonu ("Komisyon") 98/26/EC sayılı Direktif’i tadil eden ve 2015/2366/EU sayılı Direktifi ve 2009/110/EC sayılı Direktifi yürürlükten kaldıran Avrupa Parlamentosu ve Konseyi’nin İç Pazarda Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Hizmetleri Hakkında Direktif Teklifi’ni ("Teklif") yayımladı. Bu Teklif, iç pazardaki...
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü ("OECD"), farklı yargı alanlarında açık bankacılık ve diğer veri paylaşımı düzenlemelerine ilişkin çeşitli uygulamaların ana hatlarını ortaya koyan ve açık finans olarak adlandırılan açık bankacılıkla ilgili veri düzenlemelerinin genişlemesine ilişkin konuları içeren raporunu yayınladı...
Bu makalenin amacı, varlığa dayalı ve varlık temelli sukuk yapılarını açıklamak, bu yapılar arasında genel bir karşılaştırma yapmak ve bunların Türkiye'deki kira sertifikası ihraçlarına nasıl yansıdığını tespit etmektir. Sakk kelimesinin çoğulu olan sukuk, İslami tahviller olarak da adlandırılan şeriata uygun tahvillerin ortak...
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (“BDDK”) 11.08.2022 tarihinde 2022/1 sayılı Sır Niteliğindeki Bilgilerin Paylaşılması Hakkında Genelge’yi (“Genelge”) yayımladı. Söz konusu Genelge ile, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun (“Bankacılık Kanunu”) BDDK’ya sır niteliğindeki bilgilerin paylaşım...
