Elektrik Piyasası Ölçüm Sistemleri Yönetmeliği Taslağı
Giriş
Fiziksel elektrik ticaretinde elektrik enerjisinin ölçümü başta (i) fiilen teslim edilen ve teslim alınan elektrik enerjisi miktarının belirlenmesi, (ii) elektrik üretim ve tüketim miktarlarının önceden tahmin edilmesi, (iii) tarafların elektrik tedariki için ödeyecekleri bedelin belirlenmesi ve (iv) elektrik şebekesinin gerçek zamanlı olarak dengelenmesi olmak üzere çeşitli açılardan çok önemli bir rol oynamaktadır. Dolayısıyla, elektrik piyasasında işler bir ölçüm mekanizmasının mevcudiyeti, tüm piyasa katılımcılarının ve piyasanın kendisinin yararına olup, elektrik piyasasının işleyişinde önemli bir rol oynamaktadır.
Elektrik piyasasında kullanılan sayaçların sahip olması gereken teknik özellikler Elektrik Piyasasında Kullanılan Sayaçlar Hakkında Tebliğ[2] hükümlerinde yer almaktadır. Ayrıca otomatik sayaçlara ilişkin düzenlemeler Otomatik Sayaç Okuma Sistemlerinin Kapsamına ve Sayaç Değerlerinin Belirlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar’da[3] düzenlenmektedir. 21.06.2023 tarihinde Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (“EPDK”) Elektrik Piyasası Ölçüm Sistemleri Yönetmeliği[4] taslağını (“Taslak Yönetmelik”) görüşe açtı.[5] Taslak Yönetmelik, Türkiye’nin akıllı şebeke dönüşüm projesi çerçevesinde, milli akıllı sayaç sisteminin (“MASS”) kurulmasını öngörmektedir. Taslak Yönetmeliğin 01.01.2024 tarihinde yürürlüğe girmesi ve yukarıda sözü geçen düzenlemeleri ilga etmesi öngörülmektedir.
Bu hukuk postası makalesinde, Taslak Yönetmeliği inceleyeceğiz ve önemli hükümlerini açıklayacağız. Bununla birlikte, Taslak Yönetmeliğin henüz resmi olarak yayınlanmadığını ve bu nedenle hükümlerinde değişiklikler yapılabileceğini belirtmek isteriz.
Milli Akıllı Sayaç Sistemi
Yukarıda da belirtildiği gibi, Taslak Yönetmeliğin başlıca hükmü MASS’ın kurulmasıdır. Bu bağlamda, Taslak Yönetmeliğin MASS’ın bileşenlerinin standardizasyonuna özel bir önem atfettiği gözlemlenmektedir. Taslak Yönetmelik madde 4/1 hükmü uyarınca sayaçlar ve iletişim protokolleri Uluslararası Tip Onay Sertifikalarına (MID) uygun veya Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Tip ve Sistem Onay belgesine sahip olmalı ve Taslak Yönetmelik, ilgili diğer mevzuat ve akıllı sayaç teknik şartnamesine uygun olarak üretilmiş bulunmalıdır.
Taslak Yönetmeliğin madde 4/2 hükmü MASS’ın bileşenlerini şu şekilde sıralamaktadır: (i) akıllı sayaçlar, (ii) modemler, (iii) merkezi haberleşme yazılımı, (iv) iletişim protokolü, (v) veri yoğunlaştırıcı ve (vi) kullanıcı mobil uygulaması.
Üçüncü fıkra da tüm bileşenlerin ilgili teknik şartnamelerinde yer alan standartlara uygun olmaları gerekliliğini teyit etmektedir. Dolayısıyla, ülke çapında aynı standartlara sahip olan bir akıllı sayaç ağı oluşturmak Taslak Yönetmeliğin asli amacı olarak değerlendirilebilir.
Genel Prensipler
Taslak Yönetmeliğin 5’inci maddesi MASS’ın üç temel prensibini düzenlemektedir. Bunlar; (i) belirlenmiş standartlar (standardizasyon), (ii) birlikte çalışabilirlik ve (iii) birbirinin yerine kullanılabilme ilkeleridir. Birinci prensip teknik kriterlere uygunluğun tekrarı niteliğindedir. İkinci prensip, yetkili test kuruluşları tarafından onaylanan farklı marka sayaçların, modemlerin, merkezi iletişim yazılımlarının ve veri yoğunlaştırıcılarının tek bir sistem olarak çalışabilmesini ifade etmektedir. Son olarak, üçüncü prensibe göre, sistem düzenli şekilde çalışırken, farklı üreticiler tarafından üretilen bileşenler, bileşenlerden birinin yerine farklı bir üreticinin ürünleri bir önceki ürünün yerine kullanılabilmeli ve sistem herhangi bir revizyona gerek duymadan çalışmaya devam etmelidir.
Akıllı Sayaç Türleri
Taslak Yönetmeliğin 6’ıncı maddesi uyarınca, iki temel tipte akıllı sayaç bulunmaktadır: (i) EKO sayaçlar ve (ii) PRO sayaçlar. EKO sayaçlar aktif enerji[6] ölçüm sayaçlarıdır ve tek fazlı veya üç fazlı olabilmektedir. Temel sayaç özelliklerinin yanında EKO sayaçlarda sadece haberleşme portu olarak bir adet RS485 çıkışı bulunmaktadır.
İsminden de anlaşılabileceği üzere, PRO sayaçlar daha gelişmiş sayaçlardır. PRO sayaçlar da tek fazlı, üç fazlı ve kombi (aktif/reaktif) sayaçlar olarak üç tipe ayrılmaktadır. Tek fazlı ve üç fazlı sayaçlar, temel sayaç özelliklerinin yanında üzerine modem takılabilen ve merkezi haberleşme yazılımı ile haberleşebilen sayaçlardır. Kombi sayaçlar bu özelliklerin yanı sıra reaktif elektriği de ölçebilmektedir. PRO sayaçlar isteğe bağlı olarak kesme/açma, nötr ölçümü, çift yönlü enerji ölçümü ve teknik kalite parametrelerini ölçme özelliklerini taşıyabilmektedir. Son olarak, Taslak Yönetmelikte yer alan sayaçların bağlanacağı transformatörlerin uyması gereken asgari şartlar, Taslak Yönetmeliğin 7’inci maddesinde düzenlenmiştir.
Taslak Yönetmeliğin madde 20/2 hükmü uyarınca, aşağıdaki durumlarda PRO sayaçların kullanılması gerekmektedir:
- İletim sistemine verilen ya da iletim sisteminden çekilen elektrik enerjisini ölçen sayaçlar.
- Üretim lisansına sahip tüzel kişiler tüketim birimleri tarafından dağıtım sisteminden çekilen elektrik enerjisini ölçen sayaçlar.
- Üretim lisansına sahip tüzel kişiler tarafından dağıtım sistemine verilen elektrik enerjisini ölçen sayaçlar.
- İki dağıtım sistemi arasındaki alış-verişe esas elektrik enerjisini ölçen sayaçlar.
- Dengeleme birimi niteliğine sahip tüketim tesislerinin sisteme bağlantı noktalarındaki elektrik enerjisini ölçen sayaçlar.
- Depolamalı elektrik üretim tesisi bünyesindeki elektrik depolama ünitesi, üretim tesisine bütünleşik elektrik depolama ünitesi ile müstakil elektrik depolama tesislerinden verilen ve çekilen elektrik enerjisini ölçen sayaçlar.
- Tüketimi yıllık 10 MWh üzerinde olan mevcut sayaçlar.
- En az 10 adet bağımsız bölüme sahip mesken/ticarethane amaçlı kullanım yerlerinde asgari 1 adet olacak şekilde mevcut/yeni tesis edilen sayaçlar.
Lisanssız (Lisanstan Muaf) Tesislerde Kullanılacak Sayaçlar
Taslak Yönetmeliğin 13’üncü maddesi, Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimi Yönetmeliği[7] kapsamında olan tesislerde kullanılacak sayaçları ayrıca düzenlemektedir. Bu hükme göre, lisanssız tesislerde kullanılacak olan sayaçlar Taslak Yönetmelik ve Elektrik Piyasası Dengeleme ve Uzlaştırma Yönetmeliği[8] hükümlerine uygun olmalıdır. Üretim ve tüketim tesislerinin aynı yerde bulunması halinde, bağlantı anlaşmasında belirtilen yere çift yönlü sayaç takılacaktır. Üretim tesisinin tüketim tesisi ile aynı yerde bulunmaması halinde, ilgili tesislerin bağlantı anlaşmasında belirlenen yerlere üretim tesisi için çift yönlü, tüketim tesisi için ise tek yönlü sayaç tesis edilecektir.
Taslak Yönetmelik, çift yönlü sayaçlara ilişkin olarak, dağıtım lisansı sahipleri ve TEİAŞ tarafından kontrol amaçlı ikinci bir sayaç takılabileceğini düzenlemektedir. Ayrıca, lisanssız üretim tesislerinin ünite çıkışlarında ilgili üretimin takip edilmesi amacıyla ölçüm sistemi tesis edileceği düzenlenmektedir. Dolayısıyla, lisanssız üretim tesislerinin elektrik üretiminin ölçülmesi konusunun özel olarak ele alındığını söylemek mümkündür. Bu düzenlemeler, EPDK’nın öztüketim ilkesinin sıkı bir şekilde uygulanması yaklaşımına paralellik arz etmektedir.[9]
Tarafların Sorumlulukları
Taslak Yönetmelik MASS’a ilişkin olarak tarafların sorumluluklarını da düzenlemektedir. Bu sorumluluklar MASS’ın kurulması, elde edilen verilerin aktarılması ve elektrik piyasasındaki uzlaştırma işlemlerine ilişkin olarak alınacak aksiyonları da içermektedir. Tahmin edilebileceği üzere, sorumlulukların büyük çoğunluğu dağıtım lisansı sahipleri tarafından yerine getirilecektir. Bununla birlikte, Taslak Yönetmelikte Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi (“TEİAŞ”) tarafından yerine getirilecek bazı sorumluluklar da tanımlanmıştır.
MASS’ın Kurulması
Madde 8 uyarınca dağıtım sistemine bağlı sayaçların MASS kapsamına alınması, haberleşme için gerekli teçhizat, altyapı ve akıllı sayaçların tesis edilmesi, işletilmesi, bakımlarının yapılması ve mevcut sayaçların akıllı sayaçlarla değiştirilmesi dağıtım lisansı sahibi şirketlerin sorumluluğundadır. İletim sistemine bağlı sayaçlar için ise bu sorumluluk TEİAŞ’a aittir.
Taslak Yönetmelik ayrıca, elektrik enerjisinin ölçümü için kullanılan akıllı sayaçların mülkiyetinin ilgili şebeke işletmecisine (dağıtım şebekesi için ilgili dağıtım şirketi; iletim şebekesi için TEİAŞ) ait olduğunu açıklığa kavuşturmaktadır.
MASS Mobil Uygulaması
Dağıtım lisansı sahipleri ayrıca, kullanıcıların belirli bilgileri takip edebilmelerini, geçmiş verilerine ilişkin belirli analizleri görebilmelerini ve geri bildirimde bulunabilmelerini sağlayacak bir mobil uygulama oluşturmakla yükümlüdür. Dağıtım lisansı sahipleri ayrıca mobil uygulamayı kullanıcıların kullanımına sunmak, işletmek ve mobil uygulamanın veri güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. Söz konusu uygulama, ilgili kullanıcının sayacının imkân verdiği ölçüde en azından aşağıdaki özelliklere sahip olacaktır:
- Kullanıcılar anlık ve belirli dönemlere ait tüketimlerini ve/veya üretimlerini görebilecek, geçmişe dönük verileri üzerinden belirli analizleri görsel olarak görüntüleyebilecektir.
- Uygulama tüm mobil platformlarda çalışabilecektir.
- Günlük ve aylık ortalama tüketim miktarını gösterecektir.
- Beklenmedik aşırı tüketimlerde kullanıcıyı kaçak ihtimaline karşı uyaracaktır.
- Kullanıcılar tarafından tanımlanan sınırlamalar içerisinde tüketimi kontrol edebilecek ve gerekli uyarıları yapacaktır.
- Sayaç kapanma periyotları tanımlanıp tüketim oluştuğunda uyarı verecektir.
- Kullanıcılar kendi tüketimlerini ilgili bölgedeki benzer kullanıcıların ortalama tüketimleri ile kıyaslayabilecektir.
- Kullanıcılar etkilendikleri kesintilere ilişkin olarak; cari yıl ve bir önceki yılın toplam kesinti süresi ve sayısı ile her bir kesintinin başlangıç bitiş zamanı ile süresini görüntüleyebilecektir.
- Dağıtım sisteminde ilgili kullanıcıyı etkileyen bildirimli ve bildirimsiz kesintiler hakkında uygulama üzerinden kullanıcıya anlık olarak bilgi verecektir.
- Kullanıcılar teknik kalite parametrelerine ilişkin verileri görüntüleyebilecektir.
- Kullanıcılar, elektrik arıza ile ilgili şikâyet ve taleplerini uygulama üzerinden ilgili kurumlara gönderebilecektir.
Son olarak, Taslak Yönetmelik madde 3 hükmüne göre, dağıtım lisansı sahibi şirketler tarafından uygulamanın 01.01.2024 tarihine kadar tamamlanması gerekmektedir. Bununla birlikte, Taslak Yönetmelik MASS’ın diğer bileşenlerinin tamamlanması bakımından bir tarih öngörmemektedir. Dolayısıyla, akıllı sayaç dönüşümünün madde 20’de yer alan öncelik sıralamasına uygun olarak, zamana yaygın şekilde gerçekleşeceği değerlendirilmektedir.
Verilerin Paylaşılması
Yukarıdakilere ek olarak, Taslak Yönetmelik aynı zamanda MASS’dan elde edilen verilerin güvenli bir şekilde iletilmesi açısından dağıtım lisansı sahiplerinin ve TEİAŞ’ın sorumluluklarını da düzenlemektedir. Madde 10 söz konusu tesislerin dengeleme birimi olup olmamasına göre verilerin paylaşılması gereken son tarihleri belirlemektedir. Buna göre, dengeleme birimi olan üretim, tüketim tesisleri ile elektrik depolama ünitelerinin veya tesislerinin 15 dakikalık üretim veya tüketim değerleri piyasa işletmecisi ile en geç ilgili saatin 2 saat sonrasında paylaşılır. Dengeleme birimi olmayan üretim tesisleri ile elektrik depolama ünitelerinin veya tesislerinin 15 dakikalık üretim veya tüketim değerleri ise, piyasa işletmecisi[10] ile en geç ilgili günün sonunu takip eden 2 saat içerisinde paylaşılır. Geriye kalan sayaçlar bakımından ise, uzlaştırma dönemi bazındaki değerleri en geç ilgili ayın uzlaştırma takviminde tanımlanan son güne kadar piyasa işletmecisi ile paylaşılır.
Taslak Yönetmelik ayrıca TEİAŞ, dağıtım lisansı sahipleri ve piyasa işletmecisinin, sistemin PYS[11] ile gerçek zamanlı bir iletişim altyapısına sahip olmasını sağlamasını öngörmektedir.
Sonuç
Standardize edilmiş bir akıllı sayaç sisteminin kurulması, Türkiye’nin akıllı sayaç dönüşüm projesinde önemli bir aşamayı teşkil etmektedir. Taslak Yönetmeliğin hükümleri piyasa katılımcıları için şeffaflığı artıracağı ve faturalama süreçlerinin yönetilmesi için daha etkin bir mekanizma sunacağı değerlendirilmektedir. Ayrıca, lisanssız (lisanstan muaf) elektrik üretim tesislerine de fayda sağlayacaktır. Sözü geçen işlemlere ilişkin olarak bu şekilde şeffaflığın artması ve işlemlerin basitleşmesi, elektrik piyasasında talep tarafı katılımını artırabilecektir.
- Mäntysaari, Petri: EU Electricity Trade Law: The Legal Tools of Electricity Producers in the Internal Electricity Market, Finland, Springer, 2015, s. 51.
- 22.03.2003 tarihli ve 25056 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.
- 08.08.2015 tarihli ve 29439 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
- Elektrik Piyasası Ölçüm Sistemleri Yönetmeliği’nin Görüşe Açılması Hakkında https://www.epdk.gov.tr/Detay/Icerik/5-13056/elektrik-piyasasi-olcum-sistemleri--yonetmeligin (Erişim tarihi: 16.09.2023)
- Türkiye Akıllı Şebekeler 2023 Vizyon ve Strateji Belirleme Projesi https://www.akillisebekelerturkiye.org/ (Erişim Tarihi: 16.09.2023)
- Aktif enerji ile reaktif enerji arasındaki fark teknik bir mesele olup yazarın uzmanlık alanı içinde değildir. Aradaki farkı mümkün olduğunca açıklama girişiminde bulunacak olursak; aktif enerji akımın elektrikli aletler, cihazlar vb. tarafından tüketilen kısmı olarak ifade edilebilir. Elektriğin geri kalanı ise reaktif enerjidir.
- 12.05.2019 tarihli ve 30772 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.
- 14.04.2009 tarihli ve 27200 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.
- Öztüketim prensibine ilişkin ilave açıklamalar için Bkz: Kaşka, Rüştü Mert: Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimi Yönetmeliği’nde Yapılan Önemli Değişiklikler, Erdem & Erdem Hukuk Postası, 31.08.2022 (https://www.erdem-erdem.av.tr/en/insights/important-amendments-to-the-regulation-concerning-unlicensed-electricity-generation-in-the-electricity-market)
- Piyasa işletmecisi Elektrik Piyasaları İşletme Anonim Şirketi’dir.
- PYS, EPİAŞ tarafından işletilen ve elektrik ticaretine ilişkin mali uzlaştırmanın gerçekleştirildiği piyasa yönetim sistemidir.
Bu makalenin tüm hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın bu makale kullanılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz, yayımlanamaz, dağıtılamaz veya başka bir suretle yayılamaz. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın oluşturulan içerikler takip edilmekte olup, hak ihlalinin tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.
Diğer İçerikler
Ülkemiz elektrik piyasası, özellikle 2022 yılı içerisinde çalkantılı bir dönem geçirdi. Elektrik üretiminde kullanılan emtia fiyatlarında meydana gelen hızlı artışlar, tüketicilerin korunması ve arz güvenliğinin temin edilmesi için bazı önlemler alınması gerekliliğini ortaya çıkardı. Bu amaçla alınan önlemlerden birisi ise...
Elektrik depolama faaliyetlerine ilişkin ilk düzenlemelere 14/3/2013 tarihli ve 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nda (“EPK” veya “Kanun”) yer verilmişti. Bunu takiben, Elektrik Piyasasında Depolama Faaliyetleri Yönetmeliği (“Depolama Faaliyetleri Yönetmeliği”) 09.05.2021 tarihli ve 31479 sayılı Resmî Gazete’de...
Bilindiği üzere, 6446 sayılı yeni Elektrik Piyasası Kanunu (“EPK” veya “Kanun”) 30 Mart 2013 tarihli ve 28603 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmişti. EPK’nın yürürlüğe girmesinin ardından Elektrik Piyasası Lisans Yönetmeliği’nin (“Yönetmelik”) de 2 Kasım 2013 tarihli ve 28809 sayılı Resmi...
Elektrik Piyasası Düzenleme Kurumu, Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelik’te değişiklik yapmıştır. Bu bağlamda EPDK, üç farklı değişiklik taslağını 15.05.2015, 26.10.2015 ve 26.11.2015 tarihlerinde kamu görüşüne sunmuştur. Sonuç itibariyle, EPDK, hükümler hakkındaki...
Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretim Yönetmeliğinde (“Yönetmelik”), 31920 sayılı 11.08.2022 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmelik (“Değişiklik Yapan Yönetmelik”) ile bazı esaslı değişiklikler yapıldı...
Binalar ve yerleşmelerin doğal kaynakları ve enerjiyi verimli kullanarak çevreye olan olumsuz etkilerini azaltmak amacıyla hazırlanan Binalar ile Yerleşmeler İçin Yeşil Sertifika Yönetmeliği (“Yönetmelik”) 12.06.2022 tarihli ve 31864 sayılı Resmî Gazete ile yayımlanarak yürürlüğe girdi...
Elektrikli araçların hızla yaygınlaşması karşısında, şarj hizmeti sunulmasına ilişkin hukuki altyapının kurulması konusunda girişimlerin hız kazandığı görülür. 21.12.2021 tarihinde 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu (“EPK”) değiştirilerek şarj hizmetleri yeni bir piyasa...
Günümüzde teknolojinin evirildiği noktada farklı kaynaklardan elde ettiğimiz enerjiyi, en yaygın olarak elektrik enerjisi biçiminde kullanıyoruz. Nitekim elektrik, aktarım ve farklı enerji biçimlerine dönüşüm kolaylığı ile gündelik hayatta ihtiyaç duyduğumuz işleri yapmak için ideal bir enerji formudur...