Sermaye Piyasası Hukukunda Manipülasyon Suçu
Sermaye piyasaları, kaynakların yatırımcılardan girişimcilere aktarılmasını sağlar ve yatırımcı kararlarını en çok menkul kıymetlerin borsa üzerinde oluşan fiyatları etkiler. Piyasalarda doğru, güncel ve sağlıklı fiyatların oluşabilmesi için asimetrik bilginin önlenmesi, güven duygusu ve fırsat eşitliğinin pekiştirilmesi gerekir. Bu makale, kanun koyucunun bu amaçları göz önünde bulundurarak tanımladığı ve yaptırıma bağladığı manipülasyon suçunu ve suçun cezai yaptırımlarını inceler.
Tanım
Kanun koyucu; bireysel ve kurumsal yatırımcıyı manipülasyondan korumak adına gerekli düzenlemeleri 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu (“SerPK”) ile yapar. 2012 yılında yürürlükten kaldırılan 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nda manipülasyon olarak tanımlanan bu suç; SerPK m. 107’de “piyasa dolandırıcılığı” olarak adlandırılır. Bu suç, gerek ulusal, gerekse uluslararası doktrin ve içtihatta manipülasyon olarak adlandırılmaya devam ettiğinden, bu makalede de manipülasyon kavramı kullanılır.
Doktrinde yer alan çeşitli tanımlara göre; (i) arz ve talebin serbest bir şekilde etkileşimini engelleyerek fiyat mekanizmalarına müdahalede bulunmak, (ii) insanları kandırarak bir menkul kıymette işlem yapmaya sevk etmek ve (iii) menkul kıymet fiyatını yapay bir seviyede tutmak maksadıyla tasarlanan eylemler manipülasyon kabul edilir[1]. SerPK, hangi işlemlerin manipülasyon olarak nitelendirildiğini belirlemez. Manipülasyon değerlendirmesi somut olay bazında yapılır ve suçun oluşup oluşmadığı bu şekilde tespit edilir.
Manipülasyon Türleri·
İşleme Dayalı Manipülasyon
SerPK m. 107/1 uyarınca; sermaye piyasası araçlarının fiyatlarına, fiyat değişimlerine, arz ve taleplerine ilişkin, yanlış¸ veya yanıltıcı izlenim uyandırmak amacıyla alım veya satım yapanlar, emir verenler, emir iptal edenler, emir değiştirenler veya hesap hareketleri gerçekleştirenler iki* yıldan bes¸ yıla kadar hapis ve beş bin günden on bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır.
(*2020 yılında yapılan değişiklik ile 2 yıl olan bu süre 3 yıl olarak değiştirilmiştir.)
İşleme dayalı manipülasyonda işlem yapanlar, asıl niyetlerini gizleyerek, yapmış oldukları alım ve satım işlemleriyle menkul kıymet fiyatlarını etkilemeye, yapay piyasa oluşturmaya çalışır. Manipülasyona konu işlemin değerinde bir alt ve üst sınır söz konusu değildir. Kamuyu aydınlatma yükümlülüğü bulunmayan, asimetrik bilginin ve tecrübesiz bireysel yatırımcıların bulunduğu piyasalar manipülasyona elverişlidir. Manipülasyon, en büyük zararı tecrübesiz bireysel yatırımcıya verir.
İşleme dayalı manipülasyon, madde metninden anlaşılacağı üzere, bir tehlike suçudur. Bu suçun oluşması için; doğrudan zararın doğması, failin amacının gerçekleşmiş olması, menfaat elde edilmesi gerekli değildir.
İşleme dayalı manipülasyon göstergesi olarak algılanan davranışlar şöyledir:
- Seans içinde sürekli olarak aynı anda veya yakın zaman aralıklarıyla alım ve satım emirleri verilmesi ve kendi vermiş olduğu emirlerin eşleşmesi ile hisse senedinin mülkiyetinde herhangi bir değişikliğe yol açmayan işlemler gerçekleştirilmesi, bu emirlerin ve işlemlerin kişinin toplam işlemleri içinde ve toplam işlem hacmi içinde önemli bir yer tutması.
- Verilen emirlerin ve gerçekleştirilen işlemlerin seansın çok kısa bir bölümüne denk gelmesi ve hisse senedinin fiyatında ters yönde bir değişime neden olması.
- İşlemlerin yoğun olarak seans başında veya seans sonunda gerçekleştirilmesi.
- Hisse senedinin sırasında bekleyen en iyi alış ve en iyi satış fiyatını değiştirmeye yönelik emirler verilmesi ve bu emirlerin gerçekleşmeden önce iptal edilmesi.
- Değişik yatırım kuruluşlarındaki farklı hesaplar üzerinden emirler verilmesi ve işlem gerçekleştirilmesi, işlemlerin gerçekleştirildiği dönemde menkul kıymetin fiyatında önemli değişikliklerin meydana gelmesi ve hesap sahiplerinin hesaplarında gerçekleştirilen işlemleri açıklayabilecek mali güçlerinin ve yapılan işlemleri izah edebilecek menkul kıymet işlemleriyle ilgili bilgi ve tecrübelerinin bulunmaması.
- Birlikte hareket eden kişiler tarafından farklı yatırım kuruluşları ve farklı hesaplar üzerinden seans içinde birbirleriyle eşleşmesini sağlayacak şekilde devamlı olarak üst veya alt fiyat basamaklarından karşılıklı alım ve satım emirleri verilmesi ve karşılıklı olarak verilen emirler sonucunda işlemler gerçekleştirilmesi, bu emir ve işlemlerin hisse senedinde gerçekleşen toplam işlemlerin önemli bir oranını oluşturması[2].
Bilgiye Dayalı Manipülasyon
SerPK m. 107/2 uyarınca; sermaye piyasası araçlarının fiyatlarını, değerlerini veya yatırımcıların kararlarını etkilemek amacıyla yalan, yanlış¸ veya yanıltıcı bilgi veren, söylenti çıkaran, haber veren, yorum yapan veya rapor hazırlayan ya da bunları yayan ve bu suretle menfaat sağlayanlar iki* yıldan beş yıla kadar hapis ve beş bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılır. (*2020 yılında yapılan değişiklik ile 2 yıl olan bu süre 3 yıl olarak değiştirilmiştir.)
Bilgiye dayalı manipülasyonda, yatırımcılara yanlış ve yanıltıcı bilgi verilir veya kamuya açıklanması gereken bilgiler bilinçli bir biçimde gizlenir. Bir şirket hakkında gazete veya televizyonda duyurulan ve şirket hisse değerini etkileyen asılsız haberler ve sermaye piyasası araçlarının ihracında düzenlenen izahname üzerindeki yanlış bilgi bu suça örnek teşkil edebilir.
Suçun oluşması için maddede belirtilen amaçlar ile kasten hareket edilmelidir. 6637 sayılı Kanun ile ayrıca getirilen 07.04.2015 tarihli değişiklik uyarınca; bilgiye dayalı manipülasyon suçunda, suçtan menfaat edilmiş olması suçun unsurları arasına dahil edilmiştir.
Madde kapsamında dikkat edilmesi gereken diğer husus ise; ihraççılar ve sermaye piyasası araçlarına ilişkin araştırma ve değerleme raporu hazırlayan kişilerin de sorumluluğuna gidilebilmesidir.
Yatırım Kuruluşlarına Özel Bazı Düzenlemeler
Yatırım kuruluşlarının bildirim yükümlülüğü SerPK m. 102 ile düzenlenir. Bu madde uyarınca; bir işlemin manipülasyon teşkil ettiğine dair herhangi bir bilgi veya şüpheyi gerektirecek bir hususun bulunması halinde, yatırım kuruluşları bu durumu Sermaye Piyasası Kurulu’na (“Kurul”) veya Kurulca belirlenecek diğer kurum ve kuruluşlara bildirmekle yükümlüdür. Kurula bildirimde bulunanlar, özel kanunlarda hüküm bulunsa dahi, yapılan bildirimler ve bildirimde bulunulanlar hakkında, mahkeme, savcılık ve Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı dışında, işleme taraf olanlar dahil, üçüncü kişiler ile kurum ve kuruluşlara bilgi veremez.
Bunun yanı sıra, manipülasyon suçu işleyen veya bu suçları işleyen kişilere kasıtlı olarak ortam hazırlayan yatırım kuruluşları, Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği (“Birlik”) Disiplin Yönetmeliği m. 8 uyarınca, fiilin mahiyet ve önemi dikkate alınarak altı ayı aşmamak üzere geçici bir süre için Birlik üyeliğinden çıkarılır ve Birlik üyesi olmanın getirdiği haklardan mahrum edilir. Cezanın uygulanması için, fiilin suç ve yatırım kuruluşu ile doğrudan bağlantılı olduğunun ilk derece mahkemesi kararı ile sabit olması gerekir.
Manipülasyon İncelemelerinde Uygulanacak Tedbirler
SerPK m. 101 uyarınca Kurul, manipülasyona dair makul şüphe bulunan gerçek veya tüzel kişiler ile tüzel kişilerin yetkilileri ile ilgili sermaye piyasası araçlarına ilişkin olarak;
- Borsalarda geçici veya sürekli olarak işlem yapılmasının yasaklanması,
- Takas yöntemlerinin değiştirilmesi,
- Kredili alım, açığa satış, ödünç alma ve verme işlemlerine ilişkin sınırlamalar getirilmesi,
- Teminat yükümlülüğü getirilmesi veya yükümlülüğün değiştirilmesi,
- Farklı pazar veya piyasalarda işlem görmesi veya farklı işlem esaslarının belirlenmesi,
- Piyasa verilerinin dağıtım kapsamının sınırlanması,
- İşlem veya pozisyon limiti getirilmesi
dahil piyasanın etkin ve sağlıklı isleyişini teminen gerekli her türlü tedbiri almaya ve bu tedbirlerin uygulanmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye yetkilidir[3].
Ek olarak Kurul, geri alım programı uygulayan şirketlerin, ilgili halka açık ortaklıkların yönetim, denetim veya sermaye bakımından doğrudan veya dolaylı olarak ilişkide bulundukları gerçek veya tüzel kişiler ile diğer ilgili kişilerin söz konusu halka açık ortaklığın paylarında işlem yapmasına sınırlama getirebilir.
Manipülasyon suçunun organize şekilde işlenmesi halinde; manipülatörler ayrıca 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu m. 220 kapsamında cezalandırılabilir Bu maddeye göre; suç işlemek amacıyla örgüt kuranlar veya yönetenler, örgütün yapısı, sahip olduğu üye sayısı ile araç ve gereç bakımından suçları işlemeye elverişli olması hâlinde, iki yıldan altı yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Etkin Pişmanlık
Öncelikle, etkin pişmanlık imkanından, yalnızca işleme dayalı manipülasyon suçunu işleyenlerin yararlanacağını belirtmek gerekir. SerPK m. 107/3 uyarınca; suçu işleyen kişi pişmanlık göstererek, beş yüz bin Türk Lirasından az olmamak üzere, elde ettiği veya elde edilmesine sebep olduğu menfaatin iki katı miktarı kadar parayı, Hazineye henüz soruşturma başlamadan önce ödediği takdirde, hakkında cezaya hükmolunmaz. Bu bedeli soruşturma evresinde ödediği takdirde, verilecek ceza yarısı oranında; kovuşturma evresinde hüküm verilinceye kadar ödediği takdirde, verilecek ceza üçte biri oranında indirilir.
Sonuç
Manipülatif davranışlarla piyasaların kötüye kullanılması, şirketlerin kendilerini finanse etme maliyetlerini arttırmakla kalmaz; piyasaların dürüstlüğüne ve yatırımcıların piyasalara duyduğu güvene de zarar verir. Örneğin manipülasyon, serbest piyasada arz ve talebe müdahale ederek piyasalara yeni yatırımcı girişini engeller. Kaldı ki; manipülasyon yalnızca borsadaki yatırım kararlarını etkilemez. Borsadaki veriler; borsa dışında imzalanan sözleşmeler, banka kredileri ve teminatlarda da temel alındığından, şirket ve yatırımcıların zararı daha büyük boyutlara ulaşır.
Teknolojik gelişmeler finansal bilgilere ulaşımı kolaylaştırır. Ancak bu husus, aynı zamanda sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyecek yanıltıcı bilgilerin de daha hızlı yayılması anlamına gelir. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte kesin bir manipülasyon tanımının yapılamayacağı ve farklı manipülasyon türlerinin ortaya çıkmaya devam edeceği söylenebilir.
[1] Sermaye Piyasası Kurulu, Hisse Senedi Piyasasında Manipülasyon (“Manipülasyon”), Aralık 2003 s. 2.
[2] Sermaye Piyasası Kurulu, Manipülasyon s.16 vd.
[3] Tedbirlere ilişkin kapsamlı düzenleme Bilgi Suiistimali ve Piyasa Dolandırıcılığı İncelemelerinde Uygulanacak Tedbirler Tebliği’nde (V-101.1) yer alır.
Bu makalenin tüm hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın bu makale kullanılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz, yayımlanamaz, dağıtılamaz veya başka bir suretle yayılamaz. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın oluşturulan içerikler takip edilmekte olup, hak ihlalinin tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.
Diğer İçerikler
Okumakta olduğunuz bu makale, Erdem & Erdem Exlibris ile çok daha sürdürülebilir bir platforma kavuşmuşken Avrupa Birliği’nin menkul kıymetler piyasaları düzenleyicisi olan Avrupa Menkul Kıymetler ve Piyasalar Otoritesi de (“ESMA”) sürdürülebilirliğe katkıda bulunan bir çalışma yayımladı. 2023-2028 stratejisi...
Halka açık olmayan anonim şirketlerin borsanın girişim sermayesi pazarında (“GSP”) işlem görmek üzere sermaye artırımı yoluyla ihraç edilecek paylarının halka arz edilmeksizin nitelikli yatırımcılara satışı Payları Girişim Sermayesi Pazarı’nda İşlem Görecek Ortaklıklara İlişkin Esaslar Tebliği (II-16.3) (“Tebliğ”) ile...
1987 yılında Birleşmiş Milletler Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu tarafından “Ortak Geleceğimiz” (Our Common Future) başlıklı bir rapor yayımlandı. Raporda küresel çevre problemlerinin sebeplerine dikkat çekilirken sürdürülebilirlik kavramı “bugünün ihtiyaçlarının, gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını...
İsviçre Finansal Piyasalar Denetleme Kurumu (“FINMA”), 19 Mart 2023 tarihli kararı ile Credit Suisse’in UBS Group AG (“UBS”) ile birleşmesini onaylarken aynı zamanda Credit Suisse’in ihraç ettiği, toplam değeri yaklaşık 17 milyar İsviçre Frangı’nı bulan ve AT1 olarak anılan ilave ana sermaye tahvillerinin kayıtlardan...
Uzun zamandır beklenen Sermaye Piyasası Kurulu’nun (“Kurul”) III – 35/A.2 seri numaralı Kitle Fonlaması Tebliği (“Tebliğ”), 27 Ekim 2021 tarihli ve 31641 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi...
Günümüzün önemli yapılandırılmış finansman ürünlerinden biri olan ipotek teminatlı menkul kıymetler, temelini 18.yüzyıl Prusya’sının Pfandbrief’inden alır. Yedi Yıl Savaşı’nın ardından Kral II. Friedrich, mali gücü savaşlar sonucunda yıpranmış toprak sahibi soyluların malvarlıklarındaki likiditeyi artırmak amacı ile...