Tahkimde Delil İkamesi Hakkında Prag Kuralları

Giriş

Zaman ve masraf verimliliği uluslararası tahkim yargılamalarının zayıf noktası olmaya devam etmektedir. Ulusal mahkemeler önünde seneler sürebilecek yargılamaları öngörerek tahkim yoluna başvuran tarafların, tahkim yargılaması sonunda son derece yüksek masraflarla karşılaşması mümkündür[1]. Doktrinde ve uygulamada bir kesim bu verim düşüklüğünü, Milletlerarası Tahkimde Delil İkamesi Hakkında IBA Kuralları’nın (“IBA Kuralları”)[2] Anglo Sakson hukuk sistemine yakınlığına bağlarken, diğer bir kesim aksini savunur[3]. Konuya ilişkin uzun senelerdir süren tartışmalar ışığında, IBA Kuralları’na[4] alternatif olarak, 2018 yılı sonunda uygulamaya geçecek olan Uluslararası Tahkimde Delil İkamesi Hakkında Kurallar[5] (“Prag Kuralları”) taslağı yayımlandı.

Prag Kuralları’nın Genel Özellikleri

Prag Kuralları çalışma grubunun[6] taslak kuralların ön sözünde ifade ettiği üzere, bu kurallar ile hedeflenen; uluslararası tahkimde belge ibrazı, tanıkların çapraz sorgusu, uzman görüşleri ve benzeri konularda Anglo Sakson hukuk sisteminin benimsenmesinden doğan engellerin aşılması ve uluslararası tahkimde verimliliğin arttırılmasıdır.

Kuralların yaratıcısı olan çalışma grubunun, Kara Avrupası hukuk sistemine yakın bir model ile yargılama esnasında hakem heyetinin davayı aydınlatmada daha aktif rol almasını temel aldığı görülür.

Kıta Avrupası Hukuku Yaklaşımı

Anglo Sakson hukuk sisteminde hakemin yargılamaya müdahalesi daha sınırlıyken, yargılamanın yürütülmesinde tarafların aktif rolü ağır basar[7]. Prag Kuralları’nın en göze çarpan özelliği ise, taraflarca getirilme ilkesini yoğun biçimde benimsediği iddia edilen IBA Kuralları’nın aksine, hakem heyetinin davayı aydınlatmada daha araştırmacı ve soruşturmacı olmasının hedeflenmesidir[8].

Bu doğrultuda, Prag Kuralları madde 2’de hakem heyetinin yargılamada aktif rolü açık bir şekilde düzenlenir. Aynı madde, hakem heyetinin taraflara iddialarının kanıtlanması yönünde uygun gördüğü delilleri bildirebileceğini düzenler. Görüldüğü üzere Prag Kuralları taraflarca getirilme ilkesine sıkı bağlılıktan ziyade hakem heyetinin süreçte etkinliğini destekler.

Prag Kuralları kapsamında olguların tespitinde ön planda yer alan hakem heyeti, taraflardan kendi tespit edeceği belgelerin ibrazını ve tanıkların duruşma için hazır bulundurulmasını talep edebilir, uyuşmazlık konusuna ilişkin uzman atamak gibi uyuşmazlığı aydınlatıcı mahiyette uygun gördüğü yollara başvurabilir[9].

Jura Novit Curia[10]

Prag Kuralları madde 7’de, hakem heyetinin taraflara danışmak kaydıyla, yargılama esnasında taraflarca dayanılmayan hukuki düzenlemeleri dahi göz önüne almasına olanak sağlanır. Aynı durum, ilerleyen süreçte tahkim yargılamasında verilen kararın kamu düzenine uygunluğunun tartışılabileceği durumlarda da uygulama alanı bulur. IBA Kuralları bu yönde paralel bir düzenleme içermediğinden, madde 7 dikkat çekici bir yeniliktir.

Uyuşmazlığın taraflarınca dayanılmayan hukuki düzenlemelerin hakem heyetince yargılamada gözetildiği tahkim yargılamaları sonunda verilen kararların iptal riski ile karşılaştığı gözetildiğinde, bu maddenin uzun vadede tartışmalara yol açması muhtemeldir[11].

Dostane Çözüme Yönelik Yardım

Prag Kuralları’nın IBA Kuralları’ndan farklılaştığı bir başka nokta, madde 9 kapsamında dostane çözümü açıkça teşvik etmesidir. Bu düzenleme, hakemlerin yargılamada uzlaşmayı teşvike daha eğilimli olduğu Kıta Avrupası hukuk sisteminin bir başka yansımasıdır. Anılan hüküm kapsamında, tarafların rızası üzerine hakem heyeti uyuşmazlıkta dostane çözüm için destek sağlayabilir, hatta arabulucu dahi olabilir.

Sonuç

Uluslararası tahkim yargılamasının en çok tercih edilen uyuşmazlık çözüm yöntemi[12] olma yolunda ilerlediği şu günlerde, doktrin ve uygulamada tahkimde zaman ve masraf verimsizliğini giderme yönünde çalışmalar devam etmektedir. IBA Kuralları’na alternatif olarak düzenlenen Prag Kuralları, delil ikamesine yönelik esnek hukuk kurallarında (soft law) Kıta Avrupası etkisini artırmayı hedefler. Doktrinde, bu kuralların halihazırda uygulama alanı bulan IBA Kuralları’ndan çok farklılaşmadığı da tartışılmaktadır. IBA Kuralları’nın yerleşik uygulaması ve detaylı düzenlemeleri karşısında Prag Kuralları’nın başarı şansı olup olmadığını ise zaman gösterecektir.

[1] Klaus Peter Berger, J. Ole Jensen, “Due Process Paranoia and the Procedural Judgment Rule: A Safe Harbour For Procedural Management Decisions By International Arbitrators”, Arbitration International, Cilt 32, Sayı 3, 1 Eylül 2016, s. 415–435, https://doi.org/10.1093/arbint/aiw020.

[2] IBA Kuralları’na erişim için bkz.:https://www.google.com.tr/search?q=IBA+Rules+on+the+Taking+of+Evidence+in+International+Arbitration&rlz=1C1RUCY_trTR710TR710&oq=IBA+Rules+on+the+Taking+of+Evidence+

in+International+Arbitration&aqs=chrome..69i57j69i60l2j0l3.650j0j7&sourceid=chrome&ie=UTF-8

[3] Guilherme Rizzo Amaral, ‘Prague Rules v. IBA Rules and the Taking of Evidence in International Arbitration: Tilting at Windmills – Part I’, Kluwer Arbitration Blog, 5 Temmuz 2018,erişim için: http://arbitrationblog.kluwerarbitration.com/2018/07/05/prague-rules-v-iba-rules-taking-evidence-inter national-arbitration-tilting-windmills-part/; Guilherme Rizzo Amaral, ‘Prague Rules v. IBA Rules and the Taking of Evidence in International Arbitration: Tilting at Windmills – Part II’, Kluwer Arbitration Blog, 6 Temmuz 2018, erişim için: http://arbitrationblog.kluwerarbitration.com/2018/07/06/prague-rules-v-iba-rules-taking-evidence-international-arbitration-tilting-windmills-part-ii/.

[4] IBA Kuralları hakkında detaylı bilgi için bkz.:Ezgi Babur, “Milletlerarası Tahkimde Delil İkamesi Hakkında IBA Kuralları Uyarınca Belge İbrazı Sistemi – I”, Ocak 2016, erişim için: http://www.erdem-erdem.av.tr/yayinlar/hukuk-postasi/milletlerarasi-tahkimde-delil-ikamesi-hakkinda-iba-kurallari-uyarinca-belge-ibraz-istemi--i/ ile “Milletlerarası Tahkimde Delil İkamesi Hakkında IBA Kuralları Uyarınca Belge İbrazı Sistemi – II”, Mayıs 2016, erişim için: http://www.erdem-erdem.av.tr/yayinlar/hukuk-postasi/milletlerarasi-tahkimde-delil-ikamesi-hakkinda-iba-kurallari-uyarinca-belge-ibraz-istemi--ii/.

[5] Prag Kuralları taslak metnine erişim için için bkz: http://praguerules.com/prague_rules/.

[6] Prag Kuralları çalışma grubunun tam listesine erişim için bkz.: http://praguerules.com/working_group/.

[7] Duarte G. Henriques “The Prague Rules: Competitor, Alternative or Addition to the IBA Rules on the Taking of Evidence in International Arbitration?”, ASA Bull. 2/2018, s. 354.

[8] Prag Kuralları s.2.

[9] Prag Kuralları madde 3.

[10] Jura novit curia, hakim veya hakemin hukuku kendiliğinden uygulaması ilkesidir. Detaylı bilgi için bkz: Cenk Akil, “Hakimin Hukuku Kendiliğinden Uygulaması İlkesi (The principle of iura novit curia)”, AÜHFD, 2008, erişim için: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/1498/16511.pdf.

[11] Duarte G. Henriques “The Prague Rules: Competitor, Alternative or Addition to the IBA Rules on the Taking of Evidence in International Arbitration?”, ASA Bull. 2/2018, s. 359 - 360.

[12] 2013 International Arbitration Survey, p.6; 2006 International Arbitration Survey, s.5; erişim için: https://www.whitecase.com/sites/whitecase/files/files/download/publications/qmul-international-arbitration-survey-2015_0.pdf