Tahkimde Delil İkamesi Hakkında Prag Kuralları
Giriş
Zaman ve masraf verimliliği uluslararası tahkim yargılamalarının zayıf noktası olmaya devam etmektedir. Ulusal mahkemeler önünde seneler sürebilecek yargılamaları öngörerek tahkim yoluna başvuran tarafların, tahkim yargılaması sonunda son derece yüksek masraflarla karşılaşması mümkündür[1]. Doktrinde ve uygulamada bir kesim bu verim düşüklüğünü, Milletlerarası Tahkimde Delil İkamesi Hakkında IBA Kuralları’nın (“IBA Kuralları”)[2] Anglo Sakson hukuk sistemine yakınlığına bağlarken, diğer bir kesim aksini savunur[3]. Konuya ilişkin uzun senelerdir süren tartışmalar ışığında, IBA Kuralları’na[4] alternatif olarak, 2018 yılı sonunda uygulamaya geçecek olan Uluslararası Tahkimde Delil İkamesi Hakkında Kurallar[5] (“Prag Kuralları”) taslağı yayımlandı.
Prag Kuralları’nın Genel Özellikleri
Prag Kuralları çalışma grubunun[6] taslak kuralların ön sözünde ifade ettiği üzere, bu kurallar ile hedeflenen; uluslararası tahkimde belge ibrazı, tanıkların çapraz sorgusu, uzman görüşleri ve benzeri konularda Anglo Sakson hukuk sisteminin benimsenmesinden doğan engellerin aşılması ve uluslararası tahkimde verimliliğin arttırılmasıdır.
Kuralların yaratıcısı olan çalışma grubunun, Kara Avrupası hukuk sistemine yakın bir model ile yargılama esnasında hakem heyetinin davayı aydınlatmada daha aktif rol almasını temel aldığı görülür.
Kıta Avrupası Hukuku Yaklaşımı
Anglo Sakson hukuk sisteminde hakemin yargılamaya müdahalesi daha sınırlıyken, yargılamanın yürütülmesinde tarafların aktif rolü ağır basar[7]. Prag Kuralları’nın en göze çarpan özelliği ise, taraflarca getirilme ilkesini yoğun biçimde benimsediği iddia edilen IBA Kuralları’nın aksine, hakem heyetinin davayı aydınlatmada daha araştırmacı ve soruşturmacı olmasının hedeflenmesidir[8].
Bu doğrultuda, Prag Kuralları madde 2’de hakem heyetinin yargılamada aktif rolü açık bir şekilde düzenlenir. Aynı madde, hakem heyetinin taraflara iddialarının kanıtlanması yönünde uygun gördüğü delilleri bildirebileceğini düzenler. Görüldüğü üzere Prag Kuralları taraflarca getirilme ilkesine sıkı bağlılıktan ziyade hakem heyetinin süreçte etkinliğini destekler.
Prag Kuralları kapsamında olguların tespitinde ön planda yer alan hakem heyeti, taraflardan kendi tespit edeceği belgelerin ibrazını ve tanıkların duruşma için hazır bulundurulmasını talep edebilir, uyuşmazlık konusuna ilişkin uzman atamak gibi uyuşmazlığı aydınlatıcı mahiyette uygun gördüğü yollara başvurabilir[9].
Jura Novit Curia[10]
Prag Kuralları madde 7’de, hakem heyetinin taraflara danışmak kaydıyla, yargılama esnasında taraflarca dayanılmayan hukuki düzenlemeleri dahi göz önüne almasına olanak sağlanır. Aynı durum, ilerleyen süreçte tahkim yargılamasında verilen kararın kamu düzenine uygunluğunun tartışılabileceği durumlarda da uygulama alanı bulur. IBA Kuralları bu yönde paralel bir düzenleme içermediğinden, madde 7 dikkat çekici bir yeniliktir.
Uyuşmazlığın taraflarınca dayanılmayan hukuki düzenlemelerin hakem heyetince yargılamada gözetildiği tahkim yargılamaları sonunda verilen kararların iptal riski ile karşılaştığı gözetildiğinde, bu maddenin uzun vadede tartışmalara yol açması muhtemeldir[11].
Dostane Çözüme Yönelik Yardım
Prag Kuralları’nın IBA Kuralları’ndan farklılaştığı bir başka nokta, madde 9 kapsamında dostane çözümü açıkça teşvik etmesidir. Bu düzenleme, hakemlerin yargılamada uzlaşmayı teşvike daha eğilimli olduğu Kıta Avrupası hukuk sisteminin bir başka yansımasıdır. Anılan hüküm kapsamında, tarafların rızası üzerine hakem heyeti uyuşmazlıkta dostane çözüm için destek sağlayabilir, hatta arabulucu dahi olabilir.
Sonuç
Uluslararası tahkim yargılamasının en çok tercih edilen uyuşmazlık çözüm yöntemi[12] olma yolunda ilerlediği şu günlerde, doktrin ve uygulamada tahkimde zaman ve masraf verimsizliğini giderme yönünde çalışmalar devam etmektedir. IBA Kuralları’na alternatif olarak düzenlenen Prag Kuralları, delil ikamesine yönelik esnek hukuk kurallarında (soft law) Kıta Avrupası etkisini artırmayı hedefler. Doktrinde, bu kuralların halihazırda uygulama alanı bulan IBA Kuralları’ndan çok farklılaşmadığı da tartışılmaktadır. IBA Kuralları’nın yerleşik uygulaması ve detaylı düzenlemeleri karşısında Prag Kuralları’nın başarı şansı olup olmadığını ise zaman gösterecektir.
[1] Klaus Peter Berger, J. Ole Jensen, “Due Process Paranoia and the Procedural Judgment Rule: A Safe Harbour For Procedural Management Decisions By International Arbitrators”, Arbitration International, Cilt 32, Sayı 3, 1 Eylül 2016, s. 415–435, https://doi.org/10.1093/arbint/aiw020.
[2] IBA Kuralları’na erişim için bkz.:https://www.google.com.tr/search?q=IBA+Rules+on+the+Taking+of+Evidence+in+International+Arbitration&rlz=1C1RUCY_trTR710TR710&oq=IBA+Rules+on+the+Taking+of+Evidence+
in+International+Arbitration&aqs=chrome..69i57j69i60l2j0l3.650j0j7&sourceid=chrome&ie=UTF-8
[3] Guilherme Rizzo Amaral, ‘Prague Rules v. IBA Rules and the Taking of Evidence in International Arbitration: Tilting at Windmills – Part I’, Kluwer Arbitration Blog, 5 Temmuz 2018,erişim için: http://arbitrationblog.kluwerarbitration.com/2018/07/05/prague-rules-v-iba-rules-taking-evidence-inter national-arbitration-tilting-windmills-part/; Guilherme Rizzo Amaral, ‘Prague Rules v. IBA Rules and the Taking of Evidence in International Arbitration: Tilting at Windmills – Part II’, Kluwer Arbitration Blog, 6 Temmuz 2018, erişim için: http://arbitrationblog.kluwerarbitration.com/2018/07/06/prague-rules-v-iba-rules-taking-evidence-international-arbitration-tilting-windmills-part-ii/.
[4] IBA Kuralları hakkında detaylı bilgi için bkz.:Ezgi Babur, “Milletlerarası Tahkimde Delil İkamesi Hakkında IBA Kuralları Uyarınca Belge İbrazı Sistemi – I”, Ocak 2016, erişim için: http://www.erdem-erdem.av.tr/yayinlar/hukuk-postasi/milletlerarasi-tahkimde-delil-ikamesi-hakkinda-iba-kurallari-uyarinca-belge-ibraz-istemi--i/ ile “Milletlerarası Tahkimde Delil İkamesi Hakkında IBA Kuralları Uyarınca Belge İbrazı Sistemi – II”, Mayıs 2016, erişim için: http://www.erdem-erdem.av.tr/yayinlar/hukuk-postasi/milletlerarasi-tahkimde-delil-ikamesi-hakkinda-iba-kurallari-uyarinca-belge-ibraz-istemi--ii/.
[5] Prag Kuralları taslak metnine erişim için için bkz: http://praguerules.com/prague_rules/.
[6] Prag Kuralları çalışma grubunun tam listesine erişim için bkz.: http://praguerules.com/working_group/.
[7] Duarte G. Henriques “The Prague Rules: Competitor, Alternative or Addition to the IBA Rules on the Taking of Evidence in International Arbitration?”, ASA Bull. 2/2018, s. 354.
[8] Prag Kuralları s.2.
[9] Prag Kuralları madde 3.
[10] Jura novit curia, hakim veya hakemin hukuku kendiliğinden uygulaması ilkesidir. Detaylı bilgi için bkz: Cenk Akil, “Hakimin Hukuku Kendiliğinden Uygulaması İlkesi (The principle of iura novit curia)”, AÜHFD, 2008, erişim için: http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/1498/16511.pdf.
[11] Duarte G. Henriques “The Prague Rules: Competitor, Alternative or Addition to the IBA Rules on the Taking of Evidence in International Arbitration?”, ASA Bull. 2/2018, s. 359 - 360.
[12] 2013 International Arbitration Survey, p.6; 2006 International Arbitration Survey, s.5; erişim için: https://www.whitecase.com/sites/whitecase/files/files/download/publications/qmul-international-arbitration-survey-2015_0.pdf
Bu makalenin tüm hakları saklıdır. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın bu makale kullanılamaz, çoğaltılamaz, kopyalanamaz, yayımlanamaz, dağıtılamaz veya başka bir suretle yayılamaz. Kaynak gösterilmeksizin veya Erdem & Erdem’in yazılı izni alınmaksızın oluşturulan içerikler takip edilmekte olup, hak ihlalinin tespiti halinde yasal yollara başvurulacaktır.
Diğer İçerikler
ICC Tahkim ve ADR Komisyonu (“Komisyon”), olası uyuşmazlıkların önlenmesi ve tüm paydaşların ilişkilerinin güçlendirilmesi amacıyla alternatif uyuşmazlık çözüm (“ADR”) mekanizmalarına ilişkin farkındalığı artırmak amacıyla yeni bir rehber ve rapor yayımladı. Uyuşmazlıkların Etkin Yönetimi Rehberi, en uygun...
Birleşme ve Devralmalar (“M&A”), şirketlerin veya varlıkların birleşme, devralma, varlık satın alma veya yönetimin devralması gibi çeşitli finansal işlemler yoluyla yeniden yapılandırılmasını ifade eder. Bu Hukuk Postası Makalesi, hakem heyetleri önüne gelen M&A uyuşmazlıklarını ele alır.
Tahkim uygulaması çerçevesinde esasa girme yasağı (revision au fond) mahkemelerin bir hakem kararını incelerken uyuşmazlığın esasına dair bir inceleme yapmayacakları anlamını taşır. Bu yasak en temelde iptal davaları ile tenfiz süreçlerinde karşımıza çıkar. Bir hakem kararına karşı başvurulabilecek tek kanun...
Türk hukukunda taraflar, üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri haklarla ilgili olarak doğmuş veya doğabilecek uyuşmazlıkların hakemler tarafından çözülmesi konusunda anlaşma yapabilir. Bununla birlikte, taşınmazın aynına ilişkin haklar ile iflas hukuku, aile hukukuna ilişkin uyuşmazlıklar gibi...
4 Eylül 2020 tarihinde, Milletlerarası Ticari Tahkim Konseyi (“ICCA”) çatısı altında bir çalışma grubu “Milletlerarası Tahkimde Fiziki Duruşma Hakkı Mevcut Mudur?” başlıklı bir araştırma projesine başladı. Covid-19 salgını nedeniyle birçok tahkim duruşması çevrimiçi olarak gerçekleştirildi...
Dubai Uluslararası Tahkim Merkezi, 25 Şubat 2022 tarihinde tahkim kurallarını değiştirdi. 2022 Tahkim Kuralları 2 Mart 2022 tarihinde yayınlandı ve 21 Mart 2022 tarihinde yürürlüğe girdi. Kurallar 21 Mart 2022’den sonra yapılan tahkim davalarına uygulanır, taraflarca aksi kararlaştırılmadığı takdirde tahkim...
Achmea’nın AB-içi yatırım uyuşmazlıklarında doğurduğu tartışma katlanarak devam ediyor. Son olarak Paris İstinaf Mahkemesi, Polonya aleyhine sonuçlanan yatırım tahkimlerinde verilen hakem kararlarının Achmea gözetilerek iptaline hükmetti...
Türk hukukunda hakem kararlarına karşı başvurulabilecek kanun yolu, iptal davası olarak düzenlenir. Yabancılık unsuru taşıyan ve tahkim yerinin Türkiye olarak belirlendiği tahkim yargılamalarında 4686 sayılı Milletlerarası Tahkim Kanunu (“MTK”) uygulama alanı...
Bilindiği üzere Avrupa Birliği Adalet Divanı’nın (ABAD) bir kararı sonrasında AB-içi uyuşmazlıkların tahkimde görülmesi ve özellikle Enerji Şartı Anlaşması (“EŞA”) altında tahkim konusunda sorunlar ortaya çıkmıştır...
Şirketler hukukunda tahkim uygulaması tahkime elverişlilik konusu başta gelmek üzere birçok açıdan tartışmalı unsurlar barındırır. Bu uyuşmazlıkların tahkime elverişli olduğunun kabul edildiği hukuk sistemlerinde dahi esas sözleşmeye tahkim şartının konulup konulamayacağı...
Yargılama süreçlerine doğrudan etkisi olan teknoloji kullanımındaki büyük artış tahkim için de yararlı oldu. Özellikle dijitalleşme ile tahkim yargılamasının şekli, tarafların gereksinimlerini de dikkate alarak, zaman ve maliyet verimliliğini arttıracak şekilde değişti. Bu doğrultuda ve COVID-19 pandemisine önlem...
Avrupa Birliği Adalet Divanı (“ABAD”), 6 Mart 2018 tarihinde oldukça tartışmalı bir karara imza attı.[1] 1991 tarihli Hollanda-Slovakya İkili Yatırım Anlaşması’nda yer alan tahkim klozunun Avrupa Birliği (“AB”) hukukuna aykırılığına hükmedilen Achmea kararı, yatırım tahkiminde uzun soluklu tartışmaları beraberinde...