UNCITRAL Seri Tahkim Kuralları

Giriş

Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu (“UNCITRAL”), 2018’de gerçekleştirdiği 51. toplantısında, II. Çalışma Grubu’nun seri tahkim ile ilgili konuları ele alması gerektiği konusunda anlaştı.[1] Birçok tahkim kurumunda görüldüğü üzere, seri tahkim kuralları, yargılamanın hem süresini hem de masraflarını azaltmayı amaçlayan basitleştirilmiş usuller öngörür. Bu çalışma “tahkim yargılamasının etkinliğini arttırmayı amaçladı ve seri tahkim, uyuşmazlığın maliyet ve zaman açısından etkin bir şekilde kısa sürede nihai bir çözüme ulaşmasını mümkün kılan kolaylaştırılmış ve basitleştirilmiş bir süreç olarak tanımlandı”.[2] Çalışma ile yargılamanın etkinliği arttırılırken tarafların adil yargılanma haklarının korunması ve taraflara eşit davranılması da hedeflendi.

9 Temmuz 2021 tarihinde 54. toplantısında, UNCITRAL, seri tahkim kurallarını (“Seri Tahkim Kuralları”) kabul etti.[3] Seri Tahkim Kuralları, 19 Eylül 2021’de Birleşmiş Milletler’in altı resmi dilinde yayımlanarak yürürlüğe girecektir.

Taslak Seri Tahkim Kuralları, UNCITRAL Tahkim Kuralları’nın eki olarak ve birlikte kullanılacak olan taslak UNCITRAL Seri Tahkim Kuralları Açıklayıcı Notları (2021’nin ikinci yarısında nihai haline getirilmesi planlanan) ile birlikte yayımlandı.

Kurallar

Seri Tahkim Kuralları Madde 1’e göre, seri usul ile çözümlenecek uyuşmazlıklar seri kurallara uygun olarak değiştirilmiş UNCITRAL Tahkim Kuralları’na uygun olarak çözümlenir. Seri Tahkim Kuralları, yalnızca tarafların bu konuda anlaşması halinde uygulanır. Bu durum, UNCITRAL Tahkim Kuralları Madde 1(5)’te vurgulanır.

Bu doğrultuda, sözleşmelerde kullanılmak üzere aşağıdaki şekilde Seri Tahkim Kuralları’nın ekinde yer alan bir örnek tahkim şartı da ayrıca hazırlanmıştır:

İşbu sözleşmeden kaynaklanan veya bu sözleşmeyle ilgili olan ya da bu sözleşmenin ihlali, feshi veya geçersizliğine ilişkin bulunan her türlü uyuşmazlık, anlaşmazlık veya iddia UNCITRAL Seri Tahkim Kuralları uyarınca nihai olarak tahkim yoluyla çözülecektir.

Tarafların tahkim anlaşmalarında düzenlemek isteyebilecekleri atama makamı, tahkim yeri, tahkim dili gibi farklı konular mevcuttur. Bunlara ek olarak, taraflar, yargılama için belirlenen süre kısıtlamasını düzenleyen Seri Tahkim Kuralları Madde 16(3)’ün uygulanmasını hariç tutabilir.

Diğer kurumlardan farklı olarak, UNCITRAL, Seri Tahkim Kuralları’nın uygulanmasını öngören herhangi bir parasal limit belirlememiştir. Örneğin, Milletlerarası Ticaret Odası (“MTO”) Tahkim Kuralları Madde 30 ve MTO Tahkim Kuralları Ek VI uyarınca, seri tahkim kuralları 1 Mart 2017 ile 1 Ocak 2021 arasında akdedilen tahkim anlaşmaları için uyuşmazlığa konu tutarın 2.000.000 ABD Doları’nı aşmaması halinde, 1 Ocak 2021 sonrasında akdedilen tahkim anlaşmaları için uyuşmazlığa konu tutarın 3.000.000 ABD Doları’nı aşmaması halinde uygulanır.[4]

Seri Tahkim Kuralları, tarafların istek ve ihtiyaçlarına göre tadil edilebilir ve bu nedenle taraflarca anlaşılan her türlü değişikliğe açıktır. Taraflarca aksi kararlaştırılmadıkça, UNCITRAL Tahkim Kuralları’nın anılan maddeleri seri tahkimde uygulanmaz: Madde 3(4)(a) ve (b); Madde 6(2); Madde 7; Madde 8(1); Madde 20(1)’in ilk cümlesi; Madde 21(1)’in ilk cümlesi; Madde 21(3); Madde 22; ve Madde 27(2)’in ikinci cümlesi.

Bu doğrultuda, Seri Tahkim Kuralları Madde 2’ye göre yargılamanın herhangi bir aşamasında taraflar Seri Tahkim Kuralları’nın aralarındaki uyuşmazlığa uygulanmayacağını kararlaştırabilir. İstisnai durumlarda, hakem kurulu uyuşmazlığın seri yargılama usulüne uygun olmadığına ve Seri Tahkim Kuralları’nın artık uygulanmayacağına karar verebilir. Her iki durumda da hakem kurulu aynı kalır ve tahkim süreci UNCITRAL Tahkim Kuralları’na göre yürütür.

Seri Tahkim Kuralları, tahkimin dijitalleşmesinin bir yansıması olarak, yargılama için uygun bulduğu tüm teknolojik imkanların kullanımına, tarafların iletişimi ve istişareler ile duruşmaların uzaktan yapılması da dahil olmak üzere, açıkça izin verir.

Seri Tahkim Kuralları, usulün basitleştirilmesi için, bir tahkim bildiriminin: (a) taraflar daha önce bu konuda anlaşmamışsa atama makamının belirlenmesi için öneri; ve (b) hakemin atanması için öneri içermesi gerektiğini öngörür. Davacı taraf, tahkim talebini davalıya iletirken ayrıca dava dilekçesini de iletmek zorundadır. Davacı, hakem kurulu oluşturulduğunda, tahkim talebi ve dava dilekçesine hakem kuruluna iletmelidir. Madde 5 uyarınca, davalıya tahkim talebine cevabını sunmak için tahkim talebini takiben 15 günlük bir süre tanınır. Davalının tahkim talebine cevabı, atama makamının belirlenmesi için getirilen öneri ve atanması önerilen hakeme ilişkin bir cevap içermelidir.

Hakemlerin sayısı ile ilgili genel kural Seri Tahkim Kuralları Madde 7’de tek hakem olarak belirlenir ve tek hakemin taraflarca ortak olarak atanan bir hakem olması gerektiğini düzenler. Ancak, Seri Tahkim Kuralları tarafların anlaşmaya varamaması halini de düzenler. Böyle bir durumda, tarafların diğer taraftan gelen önerinin ulaşmasından itibaren 15 gün sonra tek hakemin atanması konusunda bir anlaşmaya varamamaları halinde, UNCITRAL Tahkim Kuralları Madde 8(2) uyarınca taraflardan birinin talebi üzerine tek hakem atama makamı tarafından atanır.

Kurallar ayrıca hakem kurulu tarafından karar verilmesi için bir süre sınırı öngörür. Madde 16’ya göre, hakem kurulunun oluşmasını takip eden altı ay içinde bir karar verilir. Hakem kurulu, istisnai durumlarda tarafları görüş açıklamaları için açıkça davet ettikten sonra bu süreyi uzatma hakkına sahiptir. Bunlara ek olarak, taraflar, taraflarca aksine bir anlaşma olmadıkça, tüm uzatılmış dönemin hakem kurulunun oluşma tarihinden itibaren dokuz ayı geçemeyeceğini öngören Seri Tahkim Kuralları Madde 16(3)’ün uygulanmasını hariç de tutabilir. Tarafların Seri Tahkim Kuralları Madde 16(3)’ün uygulanmasını hariç tutmak istemesi halinde, bu konu tahkim anlaşmasında belirtilmelidir.

Sonuç

Seri Tahkim Kuralları’nın tanıtımı tahkimin etkinliğine kaçınılmaz olarak katkıda bulunacak bir gelişmedir. Yargılama sürecinden belli adımlar çıkarılmış ve süreç basitleştirilmiştir, bu da masrafların azalması ve uyuşmazlığın hızla çözülmesi sonucunu doğurmalıdır. Ek olarak, seri tahkim seçeneğinin bulunması tarafların masraflar ve süre ile ilgili çekinceleri azaltacak, taraflar böylece uyuşmazlıklarının çözümü için tahkim seçeneğini değerlendirebilir. Bu şekilde, seri tahkim uygulaması sayesinde tahkim uygulanması da artacaktır.

[1] Taslak UNCITRAL Seri Tahkim Kuralları için lütfen bkz.: https://undocs.org/A/CN.9/1082

[2] Taslak UNCITRAL Seri Tahkim Kuralları’nın ikinci paragrafı için lütfen bkz.: https://undocs.org/A/CN.9/1082

[3] Üst not 1

[4] https://iccwbo.org/dispute-resolution-services/arbitration/expedited-procedure-provisions/