Rekabet Kurulu’nun Sahibinden.com Kararı

Giriş

Rekabet Kurulu’nun 18-36/584-285 sayı ve 01.10.2018 tarihli kararında Sahibinden Bilgi Teknolojileri Paz. ve Tic. A.Ş.’nin (“Sahibinden.com”) vasıta ve emlak satış - kiralama hizmetlerine yönelik çevrimiçi platform hizmeti pazarlarında aşırı fiyat uygulamak suretiyle 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un (“4054 sayılı Kanun”) 6. maddesini ihlal edip etmediği değerlendirildi (“Karar”)[1].

Soruşturma konusu teşebbüs Sahibinden.com, emlak ilan ve reklamlarının yanı sıra birçok farklı alanda ilan ve reklam verilebilen bir çevrimiçi platformdur. Sahibinden.com platform üzerinden satış yapanlar bakımından ücretlidir. Bunun dışında Sahibinden.com aracılığıyla yapılan satışlar ücrete tabi değildir.

Bir not olarak, Sahibinden.com hakkında 2014 yılında yürütülen ön araştırmada da kurumsal üyelik ücretlerini yüksek belirlemek suretiyle 4054 sayılı Kanun’un 6. maddesini ihlal edip etmediği iddiası incelenmişti. Rekabet Kurulu ilgili kararında, dinamik özellik gösteren sektörde yüksek fiyatlar uygulansa bile, bu durumun teşebbüsün yatırımlarının geri dönüşünü alabilmesi, pazara yeni girişleri özendirmesi ve pazardaki mevcut teşebbüslerin potansiyel müşterilere daha kolay ulaşabilmesini sağlaması açısından şebeke etkilerinin pazardaki rekabet üzerindeki olumsuz etkilerini hafifleteceğini belirtmişti. Son tahlilde bu durumun rekabet açısından olumlu sonuç doğuracağını ifade ederek, Sahibinden.com’a soruşturma açılmamasına karar vermişti. Gelinen noktada ise Rekabet Kurulu’nun bazı değerlendirmelerinin değiştiği görülüyor.

İlgili Pazar Tanımı

Karar’da ilgili ürün pazarı, “emlak satış/kiralama hizmetlerine yönelik çevrimiçi platform hizmeti ve vasıta satış hizmetlerine yönelik çevrimiçi platform hizmeti pazarları” ve ilgili coğrafi pazar “Türkiye” olarak tanımlanmıştır. İlgili ürün pazarı tanımı hakim durum tespitinde kritik öneme sahip olduğundan, Karar’daki aşağıdaki değerlendirmelerin not edilmesinin önemli olduğunu düşünüyoruz:

• com’un faaliyet gösterdiği pazar geniş tanımıyla, çok taraflı platform hizmetleri pazarı niteliği taşır.
• Bir platformun değerini, platform tarafından sunulan ticari etkileşim olanaklarından faydalanmak isteyebilecek karar birimi gruplarının katılımı (şebeke etkisi) belirler. Daha fazla sayıda ekonomik karar birimi gruplarının üyeleri platforma dâhil oldukça platformun değeri, dolayısıyla platform hizmet sunucusunun fiyat koyma gücü artar.
• İstisnalar bulunmakla birlikte, genel olarak çok taraflı platformlar, nihai tüketicilere yönelik olarak ücretsiz ya da düşük ücretli (marjinal maliyetin altında) hizmet sunarken, platform üzerinden nihai tüketicilere mal ve/veya hizmet arz eden karar birimlerine görece yüksek fiyattan (marjinal maliyetin üzerinde) hizmet sunar. Sahibinden.com da söz konusu fiyatlama stratejisini uygulamaktadır.
• Fiyatlama stratejisi nihai tüketiciler (platform bünyesinde sunulan hizmete talip olanlar) bakımından, platformu değiştirme ya da birden fazla platform kullanma olanağını artırarak platformlar arası rekabeti mümkün kılar.
• Bir platformun ilgili pazarda hakim duruma gelmesi ağırlıkla; pozitif şebeke dışsallığı; platformun uyguladığı yatay ve dikey ürün farklılaştırması yöntemleri ve platform hizmetlerinin sunulduğu pazarın niteliğinden kaynaklanabilir.
• Çok yanlı platform hizmeti pazarlarında platform üzerinden birbiriyle ticari ilişki kurmak isteyen en az iki karar birimi grubu söz konusudur ve anılan karar birimleri arasındaki pozitif şebeke etkisi (birinin platforma atfettiği değerdeki değişimin aynı yönde diğerini etkilemesi) bulunur. Bu nedenle birbiriyle ikame ürün/coğrafya sınırlarının çizilmesi noktasında birden fazla karar biriminin tepkisini dikkate almak gerekir.
• İlgili ürün pazarının tanımlanmasında, arz ikamesi yönünden Sahibinden.com’un; talep ikamesi yönünden ise karşılıklı etkileşimleri de hesaba katılarak mal/hizmet arz eden teşebbüsler (galericiler, emlak ofisleri vs.) ile mal/hizmet talep eden nihai tüketicilerin davranışları incelenmelidir.
• Karar’da arz ikamesi boyutu, Sahibinden.com, Tasıt.com, Arabam.com gibi teşebbüslerin iş planları/kurguları gereği alternatif hizmetlere eğiliminin söz konusu olmadığı belirtilerek dikkate alınmayacağı belirtilmiştir. Talep ikamesi bakımından ise oto-alım satım galerileri ve emlak ofisleri ile otomobil/emlak satın almak/kiralamak isteyen nihai tüketicilerin sunulan platform hizmetinin fiyat ve/veya kalitesindeki değişime verecekleri tepki dikkate alınmalıdır.
• Çevrim dışı platformlar Sahibinden.com’un karşı savunmalarına rağmen pazara dahil edilmemiştir. Buna yönelik olarak, platformun fiyat düzeyinin yükselmesi veya kalite düzeyinin düşmesi durumunda ikame seçeneğinin, aynı işlevi gören diğer çevrimiçi platformlar olacağı belirtilmiştir.

Aşırı Fiyat

Karar’da incelenen ihlal konusu “aşırı fiyat”, hâkim durumda bulunan bir teşebbüsün rekabetçi şartlarda uygulayamayacağı ve sunduğu ürünün/hizmetin ekonomik değerinin önemli ölçüde üzerinde olan fiyatlar olarak değerlendirilir.

Aşırı fiyatın tespitine yönelik yapılan değerlendirmelerde “Ekonomik Değer Testi”nin (“EDT”) uygulamaların temelini oluşturduğu, daha sonra geliştirilen yöntemlerin ise EDT ile çizilen temel çerçeveye dayandığı görülür. İki aşamalı bir test olan EDT’nin ilk aşamasında incelemeye konu ürün/hizmet fiyatı ile maliyeti karşılaştırılmakta; ikinci aşamada ise incelenen fiyat kendi içinde ya da rakip ürün/hizmet fiyatları ile kıyaslanır. ETD ilgili Karar’da da tartışıldığı üzere pek çok açıdan eleştirilen bir yöntemdir.

Karar uyarınca Rekabet Kurulu, aşırı fiyatın tespitinde, Avrupa Birliği uygulamalarına paralel şekilde ekonomik değer kavramını esas alır ve değerlendirmelerinde fiyat kıyaslamasına öncelik verir. Kurul, maliyet hesaplamasına ancak maliyetin kesin ve net bir şekilde belirlenebileceği hallerde başvurur ve bu yaklaşım Danıştay tarafından da hukuka uygun bulunur.

Hakim Durum

Bilindiği üzere aşırı fiyat ihlali yaratabilmek için teşebbüsün öncelikle hakim durumda olduğunun tespiti gerekir. Bu kapsamda, Karar’da Sahibinden.com’un tanımlanan pazarlarda hakim durumda olup olmadığı pazarlardaki pazar payı, diğer pazar verileri ve pazara giriş engelleri açısından değerlendirilmiştir. Karar’da, Sahibinden.com’un ilgili pazarlarda hakim durumda olduğu aşağıdaki noktalara değinilerek tespit edilmiştir:

• İlgili pazarlarda Sahibinden.com’un pazar gücü yüksektir. Sahibinden.com’un pazardaki konumunun ortaya koyulmasında fiyat, ziyaret sayısı, kurumsal üyelik sayısı ve kurumsal üye geliri verilerinden yararlanılmıştır.
• İlgili pazarlardaki pazara giriş engeli, öncelikle şebeke etkisi ve şebeke etkisine bağlı batık maliyetlerdir. Şebeke etkisi, platformun değerinin platform tarafından sunulan ticari etkileşim olanaklarından faydalanmak isteyen ve birbirlerinin tercihlerinden etkilenen karar birimleri tarafından belirlenmesidir. Pazara sonradan giren teşebbüsler söz konusu giriş engelini aşmak ve platformlarına değer kazandırabilmek için ciddi bir reklam ve tanıtım bütçesi ayırmak durumunda kalır. Bu kapsamda birden fazla platformda yer alma maliyeti (multi-homing cost) de dikkate alınmıştır. İlaveten, “Sahibinden” adının değerinin tüketici tercihlerindeki önemi ve Sahibinden.com’un geniş bir yelpazede hizmet sunması mevcut ve potansiyel rakipler açısından pazara giriş engelleri olarak tanımlanmıştır. Rekabet Kurulu’nun şebeke etkisini Booking.com gibi daha önceki kararlarında da tanımladığını görüyoruz[2].

Aşırı Fiyat Değerlendirmesi

Aşırı fiyat değerlendirmesinde, Sahibinden.com’un ilgili pazarlardaki rakipleri ile fiyatları, fiyat artış oranları, pazar payı değişiklikleri ve teşebbüsün fiyatları ile maliyetleri arasındaki marj incelenmiştir.

Yapılan hesaplamalar sonucunda, Sahibinden.com’un ilgili pazarlarda rekabetçi pazarlarda görülmeyecek ölçüde yüksek fiyatlama davranışı sergilediği ve ilgili pazardaki mevcut rakiplerin bu fiyatlama davranışını etkileyebilecek bir rekabet baskısı yaratmadığı değerlendirilmiştir. İlaveten, ilgili pazarlarda giriş engellerinin varlığı da potansiyel anlamda rekabetçi baskı yaratılmasını engellemektedir. Dolayısıyla her iki pazarın da kısa ve orta vadede kendini düzeltme yeteneğine sahip olmadığı belirtilmiştir. Bu nedenle Sahibinden.com’un, 2015-2017 dönemine ilişkin fiyatlama davranışının aşırı fiyatlama niteliği taşıdığı ve 4054 sayılı Kanun’un 6. maddesini ihlal ettiği tespiti yapılmıştır. Bu noktada ihlale son verilmesi için fiyat artışlarının maliyet artışları ile açıklanabilecek makul seviyelerde yapılmasının beklendiği belirtilmiştir.

Sahibinden.com’un bu değerlendirmeye ilişkin fiyatların yüksek olmadığı, fiyatların aşırı fiyat olarak tespitinin mümkün olmadığı, ETD’nin uygulamasına ilişkin detaylı savunmaları Rekabet Kurulu tarafından reddedilmiştir.

Sonuç

Karar sonucunda Sahibinden.com’a temel para cezası, Ceza Yönetmeliği’nde[3] tanımlanan “diğer ihlaller” kategorisi üzerinden ceza verilmiştir. İlaveten, ihlal bir yıldan uzun sürdüğünden belirlenen oran ağırlaştırılmış ve belirlenen miktara herhangi bir indirim uygulanmamıştır. Sonuç olarak Sahibinden.com’un vasıta ve emlak satış - kiralama hizmetlerine yönelik çevrimiçi platform hizmeti pazarlarında aşırı fiyat uygulamak suretiyle 4054 sayılı Kanun’un 6. maddesini ihlal ettiğine karar verilerek teşebbüse 10.680.425,98TL oranında idari para cezası verilmiştir. Kararda bir adet karşı oy bulunmaktadır.

Karar, aşırı fiyat iddiasının çift taraflı bir pazarda değerlendirilmesi bakımından önemlidir. Bu anlamda Karar’ın rekabet otoritelerinin aşırı fiyatlama davranışına müdahale şekli ve çok-taraflı platform özelliklerine ilişkin tespitler bakımından yol gösterici olduğunu düşünüyoruz.

[1] Rekabet Kurulu’nun Sahibinden.com kararı, 01.10.2018, S.18-36/584-285, 

https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=8a58df07-f31b-457e-b936-9fa3afd5fdbf

 (Erişim tarihi 28.01.2019).

[2] Rekabet Kurulu’nun Booking.com kararı, 05.01.2017, S. 17-01/12-4,

https://www.rekabet.gov.tr/Karar?kararId=d2bfb2c8-e517-498a-9542-07e3cad8a419

 (Erişim tarihi 28.01.2019).

[3] Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem Ve Kararlar İle Hakim Durumun Kötüye Kullanılması Halinde Verilecek Para Cezalarına İlişkin Yönetmelik, RG, 15.02.2009, S. 27142.