Rekabet Kurulu’nun Yumurta Üreticileri Kararı Işığında Kartel İddialarındaki İspat Standardı

Giriş

Rekabet Kurulu (“Kurul”), 19-21/306-132 sayı ve 13.06.2019 tarihli kararı (“Kurul Kararı”) ışığında Mardin’de faaliyet gösteren sofralık tavuk yumurtası üreticilerinin aralarında anlaşarak fiyat tespiti yaptıkları iddiasına ilişkin şikâyeti incelemiş ve şikâyetin reddi ile soruşturma açılmamasına karar vermiştir.

Kurul Kararı, yapılan incelemede kartel iddiasını desteklemek için ileri sürülen belge ve delillerin detaylı incelenmesi ve kartel dosyalarındaki ispat standardına ilişkin Kurul’un yakın dönemdeki yaklaşımını göstermesi açısından önemlidir.

Kurul Kararı’ndaki İddialar

Gizlilik talebi ile yapılan 28.11.2018 tarih ve 8533 sayılı şikâyet başvurusunda (i) Mardin’de faaliyet gösteren Dicle Tarım Gıda Pazarlama Nakliyat İnşaat Hayvancılık San. ve Tic. Ltd. Şti. (“Dicle Yumurta”), Hacıhasanoğulları Otomotiv Petrol İnşaat Tarım Hayvancılık San. ve Tic. Ltd Şti. (“Naz Yumurta”), Fırat Nakliyat Gıda Taahhüt Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. (“Fırat Yumurta”) ve Midyat’ta faaliyet gösteren Bayza Petrol Kuyumculuk Nakliyat Tarım Hayvancılık San. ve Tic. A.Ş. (“Bayza Yumurta”) unvanlı yumurta üreticilerinin (“Soruşturulan Teşebbüsler”) bölgedeki en büyük üreticiler ve tedarikçiler olduğu, (ii) bu dört firmanın 2018 yılı başından itibaren kartelleşerek ortalama koli yumurta fiyatlarından daha fazla olacak şekilde fiyat tespit ettikleri, (iii) alternatif bölgelerden yumurta temin etmenin daha yüksek maliyetler doğurmasından dolayı söz konusu alternatif bölgelerden alım yapılamadığı, (iv) Soruşturulan Teşebbüsler’in perakende satışlarda daha düşük fiyat uygulayarak toptancı olarak faaliyet gösteren şikayetçinin faaliyetlerini zorlaştırdığı iddia edilmiştir.

Raportörlerin Görüşü

Dosyaya ilişkin görevlendirilen raportörler, Soruşturulan Teşebbüsler’in rekabet hukuku ihlali gerçekleştirdiğine ilişkin herhangi bir bulguya ulaşılamadığını ve dolayısıyla soruşturma açılmasına gerek olmadığını ifade etmiştir. Bununla birlikte, Soruşturulan Teşebbüsler’e 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un (“4054 sayılı Kanun”), 9/1 ve 9/3. maddeleri gereği faaliyet gösterdikleri piyasada doğrudan veya dolaylı olarak rekabeti engelleme, bozma ya da kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğuran yahut doğurabilecek nitelikte olan teşebbüsler arası anlaşmalardan ve uyumlu eylemlerden kaçınmaları gerektiği yönünde görüş gönderilmesinin uygun olacağını belirtmişlerdir. Kurul Kararı, dosya raportörlerinin Soruşturulan Teşebbüsler’in faaliyetlerine ilişkin ihlal bulgusuna ulaşamamasına rağmen, 4054 sayılı Kanun’un “İhlale Son Verme” başlıklı 9. maddesinde belirlenen tedbirlerin alınmasının önerdiği bir karar olması açısından da öneme sahiptir.

Kurul’un Değerlendirmesi

Kartel iddialarını değerlendirmek amacıyla öncelikle 2017 ve 2018 yurt içi ortalama yumurta üretim ve tüketim miktarlarını inceleyen Kurul, kişi başı üretimdeki artışın, kişi başı tüketimdeki artıştan fazla olduğunu ve olağan durumlarda arz fazlalığı halinde fiyatların düşeceğini belirtmiş, dolayısıyla dosya özelindeki fiyat artışlarının değerlendirilebilmesi için öncelikle yumurta üreticilerinin ağırlıklı ortalama fiyat hareketlerinin ve maliyetlerinin incelenmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu kapsamda 2018 yılından başlayarak 2019 yılı Mayıs ayına kadar olan fiyat hareketleri de dahil olmak üzere Soruşturulan Teşebbüsler’den bilgi ve belgeler talep edilmiştir. İletilen fiyat hareketlerini detaylıca inceleyen Kurul, Soruşturulan Teşebbüsler’in aralarında anlaşarak artış yapmadıkları sonucuna varmıştır. Kurul, incelemesinde Soruşturulan Teşebbüsler’in fiyatlarının Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (“YUM-BİR”) fiyatları ile paralel olduğunu, bu paralelliğin sebebinin ise yerel üreticilerin fiyat belirlerken YUM-BİR gibi büyük yumurta üreticilerinin fiyatlarını takip etmeleri ve dolayısıyla aynı dönemdeki aynı maliyet artışlarından etkilenmeleri olduğu sonucuna ulaşmıştır.

Kurul, Soruşturulan Teşebbüsler’in fiyatlarının birbirlerinin fiyatlarıyla örtüşmediğine, ancak kur artışının Soruşturulan Teşebbüsler’in fiyatlarına aynı dönemlerde yansıtıldığına karar vermiştir. Bu kapsamda, Soruşturulan Teşebbüsler’in fiyatlarındaki benzer tarihlerdeki radikal artışın, döviz kurundaki artışa paralel olarak gerçekleştiğini değerlendirmiş ve teşebbüslerin aralarında fiyat belirlediği yönündeki iddiaların desteklenmediğine karar vermiştir.

Kurul Kararı’nda ayrıca, tek taraflı rekabeti kısıtlama niyetinin, karşılıklı irade uyuşması koşulunun gerçekleşmesi için yeterli olmadığına karar verilmiştir. Şöyle ki, Mardin’deki tüm yumurta üreticilerinin katıldığı bir toplantıya ilişkin bilgi talep edildiğinde, Fırat Yumurta söz konusu toplantıya birlikte fiyat belirleme niyeti ile katıldığını, Naz Yumurta ve Dicle Yumurta, bölgesel bir birliktelik kurma niyetiyle katıldıklarını beyan etmiştir. Bu beyanları değerlendiren Kurul, Fırat Yumurta dışındaki diğer teşebbüslerin rekabeti kısıtlama yönünde bir iradesi olmadığını, Fırat Yumurta’nın tek taraflı bu niyetinin, 4054 sayılı Kanun’un 4. Maddesinde aranan “karşılıklı irade uyuşması” kapsamında değerlendirilemeyeceğine karar vermiştir.  

Kurul, Soruşturulan Teşebbüslerin, perakende satışlarda daha düşük fiyat uygulayarak toptancıların faaliyetlerini zorlaştırdığı iddiasını da incelemiştir. Bu kapsamda, Soruşturulan Teşebbüsler’in perakende satışlarının olup olmadığı ve perakende satış yapmaları halinde toptancılara sattıkları fiyattan daha ucuza satış yapıp yapmadıkları hususunu değerlendiren Kurul, Soruşturulan Teşebbüsler’in yetkilileriyle yaptığı görüşmeler sonucunda iddia konusu teşebbüslerin perakende satış yapmadığına karar vermiştir. Kurul ek olarak, şikâyetçinin Mardin’de faaliyet gösteren tüm yumurta üreticilerini değil de, sadece Dicle Yumurta, Naz Yumurta, Fırat Yumurta ve Bayza Yumurta’yı şikâyet etmiş olmasını ve şikâyetin zamanlamasını da irdelemiştir. Tüm bu değerlendirmeler ışığında Kurul, Soruşturulan Teşebbüsler’in perakende satışı olmaması, şikâyetçinin sadece dört üreticiyi şikâyet etmesi ve şikâyetin söz konusu ihlale karar verildiği belirtilen toplantının gerçekleşmesinden iki yıl sonra yapılması nedenleriyle Soruşturulan Teşebbüsler’in perakende satışlarda daha düşük fiyat uygulayarak toptancıların faaliyetlerini zorlaştırdığı iddiasının temelsiz olduğuna karar vermiştir.

Tüm bu hususlar ışığında Kurul, Bayza Yumurta, Fırat Yumurta, Naz Yumurta ve Dicle Yumurta’nın birlikte fiyat belirledikleri ve toptancılara verdikleri fiyattan daha düşük fiyatlara perakende satış yaparak rekabeti engellediklerini gösteren herhangi bir belge, bilgi ya da bulguya ulaşılamadığına, bu nedenle şikâyetin reddi ile soruşturma açılmamasına karar vermiştir.

Sonuç

Kurul Kararı, belirli teşebbüsler arasında benzer tarihlerde ve benzer oranlarda yapılan fiyat artışlarının, teşebbüslerin anlaşarak fiyat tespiti yaptığına karine oluşturmadığını göstermesi açısından önem arz etmektedir. Yukarıda detaylıca açıklandığı üzere, Soruşturulan Teşebbüsler’in benzer tarihlerde benzer oranlarda fiyat artışı yapıldığını tespit etmesine rağmen Kurul ihlal kararı vermemiş ve söz konusu artışa ilişkin ekonomik analiz yaparak, ilgili teşebbüslerin fiyat hareketlerini ve maliyetlerini incelemiştir.

Kurul Kararı’na ilişkin diğer bir önemli nokta ise, “karşılıklı irade uyuşması” kavramının ele alınış biçimidir. Kurul, Fırat Yumurta’nın fiyat tespiti amacıyla rakipler arası bir toplantıya katıldığını kabul etmesine rağmen, rekabeti kısıtlama amacının tespiti için tek bir teşebbüsün beyanlarını yeterli bulmamıştır. Fırat Yumurta’nın beyanına ilave delil arayan Kurul, incelemesi sonucunda diğer teşebbüslerin toplantıya katılmakta rekabeti kısıtlama amacına ilişkin bir irade beyanı sahibi olmadığına ve bu kapsamda ilgili teşebbüsler arasında irade beyanı uyuşmasının söz konusu olmadığına karar vermiştir.

Kartel dosyalarında yapılan rekabetçi analizleri ve irade beyanı örtüşmesi kavramının uygulama alanını çerçeveleştiren Kurul Kararı’nın bu nedenle gelecekteki dosyalar için teamül olacağı açıktır.