Avrupa Birliği Yabancı Destekler Tüzüğü

Avrupa Birliği, üye devletlerden teşebbüslere yapılan finansal destekler kapsamında sıkı kurallar uyguluyor. Şöyle ki üye devletler Avrupa Komisyonu’na aldığı devlet yardımları hakkında bildirimde bulunmak zorunda. Avrupa Komisyonu ise yapılacak devlet yardımını yasaklama yetkisine sahip. Ancak üye devletlerden sağlanan devlet yardımlarına ilişkin bu kurallar üçüncü devletlerden sağlanan finansal desteklere uygulanmıyor. Halbuki, tıpkı üye devletlerden sağlanan finansal yardımlarda olduğu gibi üçüncü devletlerden sağlanan desteklerin de Avrupa Birliği iç pazarındaki rekabeti bozma tehlikesi bulunuyor. Ayrıca, Avrupa Birliği üye devletlerinden finansal destek alan teşebbüsler sıkı inceleme altında iken Avrupa Birliği dışından finansal destek alan teşebbüslerin benzer bir incelemeye tabi olmaması bu teşebbüsler arasında eşitsizlik yaratıyor. Avrupa Birliği iç pazarında uygun rekabet ortamının sağlanması ve yabancı devletlerden sağlanan yardımları konusunda mevzuat boşluğunun giderilmesi için Avrupa Komisyonu’nun hazırladığı Yabancı Destekler Tüzüğü 22 Aralık 2022’de Avrupa Birliği Resmi Gazetesi’nde yayınlandı, 12 Ocak 2023’te yürürlüğe girdi. Yabancı Destekler Tüzüğü Temmuz 2023’ten itibaren uygulanmaya başlayacak. Yabancı Destekler Tüzüğü’nün uygulamasına ilişkin hazırlanan taslak tüzük ise 6 Şubat 2023’te görüşe açıldı ancak henüz yürürlüğe girmedi^[2].

Yabancı Destekler Tüzüğü ile yabancı ülkelerden Avrupa Birliği’nde faaliyet gösteren teşebbüslere sağlanan finansal yardımların Avrupa Birliği iç pazarında yol açtığı potansiyel bozuklukları tespit etmeyi ve düzeltmeyi amaçlar.

Yabancı Destek

Yabancı Destekler Tüzüğü kapsamında yabancı destek, (i) doğrudan veya dolaylı olarak Avrupa Birliği üye devleti olmayan üçüncü bir devlet tarafından sağlanan, (ii) fayda sağlayan ve (iii) bir veya daha fazla teşebbüsle veya endüstriyle sınırlı olan her türlü finansal katkıyı ifade eder.

Finansal Katkı Kavramı

Yabancı Destekler Tüzüğü madde 3 uyarınca finansal katkı;

• “sermaye enjeksiyonları, hibeler, krediler, kredi garantileri, mali teşvikler, işletme zararlarının mahsubu, kamu otoriteleri tarafından uygulanan mali yükümlülüklerin giderilmesi, borçların silinmesi, öz kaynakla takası veya yapılandırılması,
• vergi muafiyetleri veya uygun bir ücret ödenmeksizin özel veya münhasır hakların verilmesi gibi, aksi takdirde ödenmesi gereken gelirlerden feragat edilmesi,
• mal veya hizmetlerin sunulması ya da satın alınmasını içerir.”^[3]

Finansal Katkıyı Sağlayanlar

Üçüncü devletler ve bunların her düzeyden kamu otoritelerinin sunduğu finansal katkılar Yabancı Destekler Tüzüğü kapsamında olmakla birlikte faaliyetleri üçüncü devletlere atfedilebilir olan yabancı kamu kuruluşları ve özel kuruluşların sunduğu finansal katkılar da Yabancı Destekler Tüzüğü kapsamındadır.

Finansal Katkının Fayda Sağlaması

Yabancı Destekler Tüzüğü kapsamında yalnızca normal pazar koşulları altında elde edilemeyecek bir fayda sağlayan finansal katkılar dikkate alınır. Faydanın varlığı, özel yatırımcıların yatırım uygulamaları, pazarda elde edilebilen finansman oranları, karşılaştırılabilir vergi muameleleri veya belirli bir mal veya hizmet karşılığı ödenmesi gereken makul bedel gibi karşılaştırmalı ölçütler temelinde belirlenir.

Buna ek olarak, Yabancı Destekler Tüzüğü’nün giriş kısmında yabancı desteğin, yabancı desteği almaya hak kazanma anından itibaren verilmiş olarak kabul edilmesi gerektiği ve fiilen ödemenin gerekli bir koşul olmadığı ifade edilir.

İç Pazarda Rekabetin Bozulması

Yabancı desteklerin Avrupa Birliği iç pazarında rekabeti bozup bozmadığının değerlendirilmesinde yabancı desteğin miktarı, mahiyeti, mutlak olarak veya pazarın büyüklüğü ya da yatırımın değeri ile karşılaştırmalı olarak büyüklüğü; teşebbüsün büyüklüğü, pazara giriş engelleri gibi ilgili pazar ve sektörün özellikleri; teşebbüsün iç pazardaki ekonomik faaliyetinin düzeyi ve gelişimi; yabancı desteğin amacı ve iç pazardaki kullanımı dikkate alınır. Örneğin bir devralma işleminde hedef şirketin fiyatının veya bir kamu ihalesinde sözleşme bedelinin önemli bir kısmını karşılayan yabancı desteğin iç pazarda rekabeti bozduğu değerlendirilebilir. Yabancı Destekler Tüzüğü’nde yer verilen bir başka örneğe göre yatırım masraflarından ziyade işletme masrafları için sağlanan yabancı destekler rekabeti bozmaya daha elverişli olabilir.

Miktar ve süre açısından herhangi bir sınır içermeyen garantiler, haksız avantaj sağlayan ihaleler, ihracat finansmanı şeklinde sağlanan desteklerin büyük ölçüde rekabeti bozucu nitelikte olduğu ve Avrupa Komisyonu’nun bu konularda detaylı bir inceleme yapmasına gerek olmadığı Yabancı Destekler Tüzüğü’nde kabul edilir.

Avrupa Komisyonu yabancı desteğin iç pazardaki rekabeti bozduğuna kanaat getirirse, yabancı desteğin rekabet üzerindeki olumsuz etkileri ile destek sağlanan ekonomik faaliyetin iç pazarda gelişimi üzerindeki olumlu etkilerini karşılaştırarak kararını verir. Buna göre, olumsuz etkilerin olumlu etkilere ağır bastığını tespit ederse birtakım yaptırımlar uygulayabilir.

Avrupa Komisyonu’nun Yabancı Destekler Tüzüğü Kapsamında Yetkileri

Yabancı desteklerin iç pazardaki etkilerinin gözlemlenmesi için Yabancı Destekler Tüzüğü ile Avrupa Komisyonu’na üç önemli yetki verilmiştir: yoğunlaşmalar için bildirimlerin kabul edilmesi, kamu ihaleleri için bildirimlerin kabul edilmesi, resen inceleme yapılması.

Yoğunlaşmalar ve Kamu İhaleleri Nedeniyle Yapılacak Bildirimler

Yoğunlaşmalar nedeniyle yapılacak bildirimler için ciro ve finansal katkı eşikleri öngörülür. Bir birleşme devralma işleminde (i) birleşen taraflardan biri veya hedef şirket yahut ortak girişim Avrupa Birliği’nde kurulu ve Avrupa Birliği içindeki yıllık cirosu 500 Milyon Euro’dan yüksekse, (ii) bildirimden önceki üç yıl içerisinde alınan toplam finansal katkı 50 Milyon Euro’dan yüksekse bildirim yükümlülüğü bulunmaktadır. Bununla birlikte Avrupa Komisyonu bu eşikleri sağlamayan yoğunlaşmalar nedeniyle de bildirim yapılması gerektiğine karar verebilir.

Kamu ihaleleri nedeniyle yapılacak bildirimlerde de benzer şekilde sözleşme bedeli ve finansal katkı eşikleri belirlenir. Avrupa Birliği içerisinde gerçekleşecek olan kamu ihaleleri nedeniyle, (i) kamu ihalesinin veya çerçeve sözleşmenin tahmini değerinin 250 Milyon Euro ve üzerinde olması, (ii) ekonomik işletmeye (bağlı şirketleri, grup şirketleri, kamu ihalesine dahil olan temel alt yüklenicileri ve tedarikçileri de dahil olmak üzere) son üç yıl içerisinde sağlanan finansal katkıların üçüncü devlet başına 4 Milyon Euro ve üzerinde olması koşullarının sağlanması halinde Avrupa Komisyonu’na bildirimde bulunulması gerekir.

Yabancı Destekler Tüzüğü’nün yoğunlaşmalara ve kamu ihalelerine ilişkin bildirim yükümlülüğü getiren düzenlemeleri 12 Ekim 2023’ten itibaren uygulanır.

Resen İnceleme

Avrupa Komisyonu, bildirim eşiklerinin altında kalmakla beraber yabancı destek sağlanan bazı yoğunlaşmaların ve kamu ihalelerine verilen tekliflerin bildirilmesini talep edebilir.

Avrupa Komisyonu Tarafından Yapılacak İnceleme ve Verilebilecek Kararlar

Avrupa Komisyonu tarafından yapılan inceleme iki aşamadan oluşur. Yabancı destekler kapsamında yapılacak bildirimde izlenecek usul birleşme bildirimlerinde izlenen usule benzerlik gösterir. Yoğunlaşmalarda yirmi beş iş günü sürebilecek ön incelemeyi doksan iş günü sürebilecek soruşturma izler; kamu ihalelerinde ise yirmi iş günü sürebilecek ön incelemeyi yüz on iş günü sürebilecek soruşturma izler.

Avrupa Komisyonu yapacağı inceleme sonunda yoğunlaşmanın veya kamu ihalesinin verilmesini yasaklayabilir; tedbirler alınmasına veya taahhütte bulunulmasına karar verebilir.

Sonuç

Yabancı Destekler Tüzüğü, Avrupa Birliği’nde birleşme devralma işlemleri gerçekleştirecek yahut Avrupa Birliği içerisinde kamu ihalesine katılacak olan şirketler için önemli bildirim yükümlülükleri öngörüyor. Avrupa Komisyonu’nun yapacağı incelemede, geçmişte yapılan yabancı desteklerin de göz önüne alınacağına dikkat edilirse şirketlerin bildirime tabi bir işleme başlamadan önce geçmişte aldığı yabancı destekleri tekrar gözden geçirmesi gerekecek.