Değişen E-ticaret Kanunu Neler Getiriyor?

Giriş

Dijitalleşen dünyada büyüyen ve gelişen e-ticaretin kuralları değişiyor. Önceleri dijital pazarın odak noktası olarak gösterilen e-ticaret, çok geçmeden dijital ekonominin itici gücü olarak ifade edilmeye başladı.^[1] Ancak e-ticaretin büyüme hızı ve kısa süre içinde geçirdiği dönüşüm dikkate alındığında, birtakım koruyucu ve önleyici yasal mekanizmalara ihtiyaç duyulduğu çok geçmeden ortaya konuldu. Bu yaklaşımla, 2014 yılında kabul edilen 6563 sayılı Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkındaki Kanun (“E-ticaret Kanunu”), değişikliğe uğradı ve Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’da Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (“Değişiklik Kanunu”) 07.07.2022 tarihli ve 31889 sayılı Resmi Gazete’de yayımlandı. Değişiklik Kanunu’nun ilgili hükümlerinin 01.01.2023 ve sonrasındaki tarihlerden itibaren yürürlüğe girmesi ve getirilen yükümlülülere uyum sürecinin Değişiklik Kanunu’nda öngörülen sürelere göre tamamlanması beklenir.

Yeni Getirilen Kavramlar

E-ticaret Kanunu’na getirilen en dikkat çeken yeniliklerden biri Kanun’a eklenen yeni kavramlar olmuştur. Bunlar; “elektronik ticaret aracı hizmet sağlayıcı”, “elektronik ticaret hizmet sağlayıcı”, “elektronik ticaret ortamı”, “elektronik ticaret pazar yeri”, “Elektronik Ticaret Bilgi Sistemi (ETBİS)”, “net işlem hacmi” ve “ekonomik bütünlük” kavramlarıdır. Söz konusu yeni kavramlardan bazılarına aşağıda yer verilir:

• E-ticaret aracı hizmet sağlayıcı; e-ticaret pazar yerinde kendisinin satış yapıp yapmadığına bakılmaksızın diğer e-ticaret hizmet sağlayıcıların mal veya hizmetlerinin teminine yönelik sözleşme yapılmasına ya da sipariş verilmesine imkân sağlayan aracı hizmet sağlayıcılar olarak tanımlanır.^[2]
• E-ticaret hizmet sağlayıcı; ister e-ticaret pazar yerinde ister kendine ait e-ticaret ortamında, kendi mal veya hizmetlerinin teminine yönelik sözleşme yapan ya da sipariş alan hizmet sağlayıcıları kapsar.
• Rekabet hukuku terminolojisinden aşina olunan ekonomik bütünlük kavramının da Değişiklik Kanunu’nda kapsamlı bir şekilde tanımlandığı görülür. Getirilen yeni düzenlemelerle e-ticaret aracı hizmet sağlayıcılara kapsamlı yükümlülükler getirilir ve hangi kişilerin bunlardan sorumlu olduğunun belirlenmesi önem arz eder. Düzenlemeye göre, ekonomik bütünlük; hem yatay hem de dikey yönlü kontrol ilişkisini kapsayacak şekilde gerçek veya tüzel kişilerle bu kişiler ile bağlantılı ticaret şirketleri ve işletmeleri kapsar.^[3]

E-ticaret mevzuatına giren bu yeni kavramların kendilerine sorumluluk yüklenen aktörler ve bunların sorumluluklarının kapsamı hakkında ipucu verdiği görülür.

Kapsam Dışı Tutulan İşletmeler

Kuruluş ve faaliyetleri özel kanunlarla düzenlenen ve münhasıran bu kanunlarda yetkilendirildikleri konularda faaliyet gösterenlerin e-ticaret aracı hizmet sağlayıcı veya e-ticaret hizmet sağlayıcı olarak kabul edilmeyeceği düzenlenir. Bu doğrultuda; seyahat acenteliği, sivil havacılık, bireysel emeklilik, bankacılık, sigortacılık, finansman, sermaye piyasaları, ödeme hizmetleri, bahis ve şans oyunları ile elektronik haberleşme alanlarında faaliyet gösteren işletmeler E-ticaret Kanunu’nun uygulaması dışında tutulur.

E-Ticaret Lisansı Alma Yükümlülüğü

E-ticaret Kanunu’na getirilen en dikkat çeken yeniliklerden bir diğeri ise e-ticaret lisansı alma yükümlülüğüdür. Bir takvim yılındaki net işlem hacmi on milyar TL ve iptal ve iadeler hariç işlem sayısı yüz bin adedin üzerinde olan e-ticaret aracı hizmet sağlayıcılara ve e-ticaret hizmet sağlayıcılara, faaliyetlerine devam edebilmeleri için Ticaret Bakanlığı’ndan (“Bakanlık”) lisans alma zorunluluğu getirilir.

Lisans ücreti; bir takvim yılında gerçekleştirilen net işlem hacmi ve işlem sayısı üzerinden yapılan bir hesaplama ile belirlenir. Lisans ücretinin hesaplanması, lisansın verilmesi ve yenilenmesine ilişkin usul ve esaslar Değişiklik Kanunu’nda düzenlenmekle birlikte, ilgili maddenin uygulanmasına ilişkin detayların yönetmelik ile düzenlenmesi beklenir. Yeni düzenleme ile getirilen lisans ücretinin kayda değer bir tutarda olacağı ve e-ticaret aktörleri için önemli bir masraf kalemi olacağı öngörülür.

E-ticaret hizmet sağlayıcıların ve e-ticaret aracı hizmet sağlayıcıların lisans alma yükümlülüğü 01.01.2025 tarihinden itibaren yerine getirilir. Lisanslamayla e-ticaret sektöründe faaliyet gösteren belli büyüklükteki işletmelerin kamunun gözetim ve denetimi altına alınmasının amaçlandığı görülür.^[4]

Hukuka Aykırı İçerikten Doğan Sorumluluk

E-ticaret Kanunu’na getirilen yeni düzenleme uyarınca, e-ticaret aracı hizmet sağlayıcı, e-ticaret hizmet sağlayıcı tarafından sunulan içeriğin hukuka aykırı olduğundan haberdar olması hâlinde, bu içeriği gecikmeksizin yayımdan kaldırır ve hukuka aykırı hususu ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına bildirmekle yükümlü olur. Bu amaçla, yaşanabilecek olası mağduriyetlerin önlenmesinin amaçlandığı görülür.

Bununla birlikte, getirilen yeni düzenleme ile e-ticaret aracı hizmet sağlayıcı, hak sahibinin, fikri ve sınai mülkiyet hakkı ihlaline dair bilgi ve belgeye dayanan şikâyeti üzerine, e-ticaret hizmet sağlayıcının şikâyete konu ürününü yayımdan kaldırmakla yükümlüdür. Bu hükümle, işletmelerin fikri ve sınai haklarının korunmasına verilen önemin yanı sıra, tüketici sağlığı açısından tehdit oluşturabilecek ürünlerin satışa sunulmasının engellenmesi ve işletmeler arasında oluşabilecek haksız rekabetin önüne geçilmesi amaçlanır.^[5]

E-Ticarette Haksız Ticari Uygulamalar

E-ticaretteki haksız ticari uygulamaları yasaklayan düzenleme, Değişiklik Kanunu ile kaleme alınmıştır. İlk olarak; haksız ticari uygulamalara kavramsal bir açıklık getirilir. Buna göre, e-ticaret aracı hizmet sağlayıcının, aracılık hizmeti sunduğu e-ticaret hizmet sağlayıcının ticari faaliyetlerini önemli ölçüde bozan, makul karar verme yeteneğini azaltan veya belirli bir kararı almaya zorlayarak normal şartlarda taraf olmayacağı bir ticari ilişkinin tarafı olmasına sebep olan uygulamalarının haksız ticari uygulama olarak değerlendirileceği düzenlenir.

Ayrıca, her durumda haksız ticari uygulama olarak kabul edilen davranışlar ise Değişiklik Kanunu’nda örnekseme yoluyla sayılır. Bunlar arasında; (i) e-ticaret aracı hizmet sağlayıcı tarafından satış fiyatında tek taraflı değişiklik yapılması dâhil olmak üzere, e-ticaret hizmet sağlayıcının kampanyalı mal veya hizmet satışına zorlanması, (ii) e-ticaret hizmet sağlayıcının aleyhine olacak şekilde aracılık sözleşmesi hükümlerinde geçmişe yönelik veya tek taraflı değişiklik yapılması ya da buna imkân sağlayan herhangi bir hükme aracılık sözleşmesinde yer verilmesi, (iii) aracılık sözleşmesinde herhangi bir nesnel ölçüte yer verilmediği hâlde e-ticaret hizmet sağlayıcının sıralama ya da tavsiye sisteminde geriye düşürülmesi, e-ticaret hizmet sağlayıcıya sunulan hizmetin kısıtlanması, askıya alınması veya sonlandırılması gibi durumlar yer alır.

E-ticarette haksız ticari uygulamaları yasaklayan bu düzenlemenin; e-ticaret hizmet sağlayıcıların özgür iradeleriyle karar verebilmelerini ve herhangi bir sözleşmenin tarafı olmaya zorlanmamalarını sağlamak amacıyla yürürlüğe girdiği görülür.^[6] Böylece, Rekabet Kurumu ve yabancı rekabet otoritelerinin de rekabet incelemelerine sıklıkla konu ettiği e-pazar yerlerindeki söz konusu davranışlar e-ticaret mevzuatı altında düzenlenmiş oldu.

E-Ticaret Aracı Hizmet Sağlayıcıların Yükümlülükleri

Yeni düzenlemeler doğrultusunda, e-ticaret aracı hizmet sağlayıcılara önemli yükümlülükler getirildiği görülür. Değişiklik Kanunu; tüm e-ticaret aracı hizmet sağlayıcıların uyması gereken yükümlülükler getirmenin yanı sıra, yıllık net işlem hacmi ve işlem sayısı belirli eşikleri aşan işletmelere ilave yükümlülükler yükler.

Tüm E-Ticaret Aracı Hizmet Sağlayıcılara Getirilen Yükümlülükler

Öncelikle; e-ticaret aracı hizmet sağlayıcıların, aracılık hizmeti sundukları e-ticaret pazar yerlerinde kendi markasını^[7] taşıyan ya da marka kullanım hakkını haiz oldukları malları satışa sunmaları veya bu malların satışına aracılık etmeleri yasaklanır. Bu yeni düzenleme ile e-ticaret aracı hizmet sağlayıcıların pazardaki avantajlı konumlarından faydalanmalarını önlemek amaçlanır. Ayrıca, e-ticaret aracı hizmet sağlayıcıların, aracılık hizmeti sağladığı işletmelerin^[8] satışlarından elde ettiği verileri, yine bu işletmelerde rekabet ederken kendilerine avantaj sağlayacak şekilde kullanmalarının da önüne geçmek istendiği görülür.^[9]

Ayrıca, tüm e-ticaret aracı hizmet sağlayıcılar; Vergi Usul Kanunu kapsamında düzenlemesi gereken belgelerdeki bilgilere, satışın yapıldığı e-ticaret pazar yerinde yer verebilmesine imkân sağlamakla, e-ticaret hizmet sağlayıcının tanıtıcı bilgilerini, kendisinden temin ettiği belgeler üzerinden veya ilgili kurumların erişime açık elektronik sistemlerinden doğrulamakla yükümlüdür.

Yine, e-ticaret aracı hizmet sağlayıcılar; e-ticaret hizmet sağlayıcıların olumlu irade beyanını almadan bunların ETBİS’e kayıtlı alan adlarının ana unsurunu oluşturan tescilli markalarını kullanarak çevrim içi arama motorlarında pazarlama ve tanıtım faaliyetinde bulunamazlar. Bu düzenleme ile e-ticaret aracı hizmet sağlayıcıların, kimi markaları marka sahibinin bilgisi ya da onayı olmadan çevrim içi arama motorlarında kullanarak bu platformlarda kendini öne çıkarmalarının önüne geçmek istendiği görülür.^[10]

Eşik Üstü E-Ticaret Aracı Hizmet Sağlayıcılarının İlave Yükümlülükleri

Yıllık net işlem hacmi on milyar TL’nin üzerinde olan e-ticaret aracı hizmet sağlayıcılara başlıca şu yükümlülükler getirilir; (i) elde edilen verileri yalnızca aracılık hizmetinin sunulması amacıyla kullanılması, işletmelerle rekabet ederken kullanmaması, (ii) e-ticaret hizmet sağlayıcıların satışları dolayısıyla elde ettiği verileri bedelsiz taşımalarına imkân sağlanması, (iii) kendilerine ait e-ticaret ortamları arasında erişimin yasaklanması, birbirinin tanıtımının yapılmaması, (iv) şirket kuruluşu, pay devri işlemlerinin Bakanlık’a bildirimi, (v) e-ticaret hizmet sağlayıcı tarafından sağlanan içeriğin mevzuata aykırılığının tespiti ve Bakanlık’ın bilgilendirilmesi.

Yıllık net işlem hacmi otuz milyar TL ve iptal ve iadeler hariç işlem sayısı yüz bin adedin üzerinde olan e-ticaret aracı hizmet sağlayıcılara yukarıda sayılan yükümlülüklere ilave olarak yeni yükümlülükler getirilir. Belirtilen eşikleri aşan e-ticaret aracı hizmet sağlayıcılara; (i) reklam harcama sınırı, (ii) promosyon, ödül, puan, kupon, hediye çeki ve benzeri imkânlarla maliyet altı satış ve çapraz sübvansiyon benzeri uygulamalarda bulunma yasağı getirilir ve (iii) e-ticaret hizmet sağlayıcıların ticari ilişkilerinin, alternatif kanallardan aynı ya da farklı fiyattan mal veya hizmet sunmasının ya da reklam yapmasının kısıtlanmasının, e-ticaret aracı hizmet sağlayıcı tarafından sunulan kargo gibi hizmetler dahil olmak üzere herhangi bir kişiden mal veya hizmet teminine zorlanmasının önlenmesine ilişkin düzenleme getirilir.

Yıllık net işlem hacmi altmış milyar TL ve iptal ve iadeler hariç işlem sayısı yüz bin adedin üzerinde olan e-ticaret aracı hizmet sağlayıcılara yukarıda sayılan yükümlülüklere ilave olarak yeni yükümlülükler getirilir. Belirtilen eşikleri aşan e-ticaret aracı hizmet sağlayıcıların; pazardaki güçlerini finansal hizmetlere, kargo ve lojistik hizmetlerine taşımalarının önüne geçilir. Ayrıca, mal veya hizmet ilanlarının yayımlanmasına elektronik ortam sağlaması hâlinde, aynı ortamda mal veya hizmet teminine yönelik sözleşme yapılmasına ya da sipariş verilmesi engellenir.

E-Ticaret Hizmet Sağlayıcıların Yükümlülükleri

E-ticaret aracı hizmet sağlayıcılara getirilen kapsamlı yükümlülüklerin önemli bir kısmı kıyasen e-ticaret hizmet sağlayıcıları için de uygulama alanı bulur.

Bakanlık Yetkisi

E-ticaret Kanunu’nun uygulanması ve e-ticaretin gelişimiyle ilgili tedbiri almaya ve denetimi yapmaya yetkili kılınan Bakanlık’ın yetkisi Değişiklik Kanunu ile genişledi. Böylece Bakanlık, etkin ve adil rekabet ortamını korumaya, hizmet sağlayıcı ve aracı hizmet sağlayıcının faaliyetlerine yönelik düzenleme yapmaya ve aracılık sözleşmesinde yer verilmesi zorunlu unsurları belirlemeye de yetkili kılındı.

Sonuç

E-ticaret Kanunu’na getirilen yeni düzenlemelerin, e-ticaret ekosisteminin geleceğini önemli ölçüde değiştireceğini belirtmek abartılı olmaz. E-ticarette haksız rekabetin, tekelleşmenin ve rekabeti bozucu uygulamaların önüne geçilmesini amaçlayan yeni düzenlemelerin halihazırda yüksek pazar gücüne sahip işletmelerin hareket alanlarının kısıtlanarak denetim ve gözetim altına alınmasını hedeflediği görülür. Ayrıca, Değişiklik Kanunu ile getirilen yeni yükümlülüklerin detaylarını düzenleyen ikincil düzenlemenin e-ticaret uygulamasına açıklık kazandırması beklenir. Rekabet hukuku perspektifinden yaklaşıldığında, yeni düzenlemelerin, rekabet incelemelerinin doğrudan önüne geçecek mahiyette olmadığı değerlendirilse dahi mevcut durum Bakanlık ile Rekabet Kurumu arasındaki yetki paylaşımının hassas bir dengede yürütülmesini gerekli kılar.